Houtsnijwerk
Figuratieve versieringen
De vormgeving van het houtje dient over het algemeen de doelmatigheid in gebruik. Ook het uitwerken van het voetblad naar de vorm van de voet werd gedaan om de schaats meer contact te laten krijgen met de voet en om overtollig gewicht weg te halen. Het aanbrengen van een hartvorm bij de tenen bij sommige Noord-Hollandse schaatsen dient geen direct functioneel doel, het is een esthetische toevoeging, mogelijk met associatie naar amoureuze gevoelens die schaatsenrijders ervaren.
In enkele gevallen worden schaatsen van enig eenvoudig houtsnijwerk voorzien. Bij schaatsen uit Groningen, Zuid-Holland en Utrecht wordt op de bovenkant van het voetblad nogal eens een kerfsnee aangebracht die evenwijdig loopt aan de buitenste rand van de stapel. De snee is gemaakt met behulp van een mes of een scherphoekig gutsje.
(collectie Fred de Vegt)
Een meer kunstzinnige manier van schaatsversiering is de toepassing van houtsnijkunst op het schaatshout, een oude vorm van volkskunst, die ’s winters door boeren en arbeiders in het werkloze winterseizoen werd beoefend op gebruiksvoorwerpen als stoven en mangelplanken. Een bekend voorbeeld van houtsnijwerk op schaatsen betreft de schaatsen van burgemeester Koopmans, die in de winter van 1763 op 1764 van Den Haag naar Leeuwarden reed. Zijn schaatsen zijn aan de onderkant kunstig gesneden in de vorm van een symmetrische adelaar. Een enkele keer wordt het gehele schaatshout van houtsnijwerk voorzien. Dit gebeurde onder andere in Marken, waar al een traditie in houtsnijkunst bestond. In Friesland kreeg Hendrik Tekstra uit Dronrijp in het laatste kwart van de 19e eeuw bekendheid met zijn houtsnijkunst op schaatsen. Ook hij benutte het hele houtje met uitzondering van de hak en het deel onder de bal van de voet om versieringen aan te brengen. Daar zou immers de meeste slijtage op het houtje ontstaan. De versieringen zijn puur figuratief.
Houtsnijwerk wordt gemaakt met behulp van speciale fijne gutsen.
Lees verder
Meer artikelen over Materiaal, constructie en montage