Friese doorloper

Oorsprong

In 1836 ontwierp de Engelse kunstrijder Henry Boswell uit Oxford een schaats waarbij het ijzer doorliep tot het einde van de hak. De doorloper van Boswell was speciaal ontworpen voor het kunst rijden. Naast het verlengen van het ijzer bij de hak, liet Boswell de hals weg. In feite benaderde deze schaats die uit het pioniersstadium (1200-1550). Boswell liet 50 paar van zijn prototype maken door een schaatsenmaker in Birmingham, en gaf de schaatsen vervolgens aan rijders uit Oxford. Dit leidde tot de oprichting van de Oxford kating Club. De door Boswell ontworpen schaatsen gaan de wereld in onder de naam Club-skates.35 In 1855 ontwerpt ene Berney voor de hardrijder Larmen Register uit Southery in het Engelse Fendistrict een doorlopende schenkel voor zijn hardrijschaats.
Maar na enig proefrijden knipt Register de hak weer kort. Werd de doorlopende schenkel wel geaccepteerd voor het kunstrijden, voor het hardrijden bestond er nog een duidelijke aarzeling.

In 1859 is het de Amerikaan J.A. Welpley die een doorlopende hardrijschaats op de markt brengt onder de naam Long Reach, genoemd naar een traject van 14 mijl in de St. Johnrivier.

In Nederland werd het doorlopende ijzer pas in 1875 toegepast op de oude Friese schaats door de Friese schaatsenmakers A.K. Hoekstra uit Wergea en D.G. Minkema uit Oosterlittens. De Friese doorloper was geboren en zou een begrip worden in heel Nederland.

De doorloper is een geschikte toerschaats en het gevaar van achterover vallen is bij de doorloper aanzienlijk minder dan bij de Friese schaats. De Friese doorloper heeft de andere Nederlandse kortlopende schaatsen verdrongen. Vele schaatsenrijders en ook hardrijders bleven desondanks lange tijd vasthouden aan de Friese schaats met korte hak.

De IJlster schaatsenfabrikant H. Nauta speelde in een advertentie in het  Nieuws van de Dag van 16 december 1887 in op deze behoudende smaak van sommige Friese rijders door te stellen: ‘Geen doorloop-Schaatsen, die ondoelmatig zijn en schadelijk voor den Voet.’

Pas na 1900 won de doorloper echt terrein en heeft hij de Friese schaats in 1940 geheel verdrongen. Na 1945 wordt de Friese doorloper vrijwel synoniem voor de houten schaats. Op de Friese doorloper zijn vele schaatssuccessen behaald. In hun reclame-uitingen maakten de Friese makers hiervan graag gebruik. Bij de firma G.S. Ruiter was de doorloper als hardrijschaats bekend onder no. 36. De volgende prijzen werden behaald op dit model no. 36: Winnaars Elfstedentocht: Karst Leemburg uit Leeuwarden (12 februari 1929), Abe de Vries uit Dronrijp (16 december 1933; medewinnaar Sipke Castelein uit Warten reed op schaatsen van Hoekstra uit Wergea) en Sietse de Groot uit Weidum (1942). De Groot is tevens de laatste winnaar van de Elfstedentocht op houten schaatsen. Kampioenschap van Nederland bij de heren op de korte baan: Jolle de Jong uit Snikzwaag (25 januari 1933), B. Hof uit Gaastmeer (10 januari 1941). Kampioenschap van Nederland bij de dames op de korte baan: A. Wieberdink-Koopmans (7 januari 1941). Elfmerenwedstrijd 1940. De Elfstedentocht in 1940 en 1941 werd gewonnen op doorlopers van E. Vonk uit Oudeschoot.

Omschrijving

De Friese doorloper is een Friese schaats waarbij het ijzer tot het einde van de houten voetstapel doorloopt. De hals eindigt in een  gesmeed puntje of in een houten krulletje of met een eenvoudige horizontale afwerking. De schaats heeft twee riemgaten en de voetstapel is taps van vorm.

Bron

Van Glis tot Klapschaats, 2001