Friese schaats

Periode	1600 - 1940
Plaats productie	Friese schaatsen zijn door heel Friesland gemaakt. In de 20ste eeuw worden ze ook buiten Friesland nagemaakt, maar niet in grote aantallen.
Regio’s / plaatsen	Provincie Friesland
Land	Nederland

Oorsprong

De Friese schaats die in de 19de en de eerste helft van de 20ste eeuw populair was, wordt al aangetroffen op schilderijen van Hendrick Averkamp uit de eerste helft van de 17de eeuw. Van Buttingha Wichers zegt dat het model reeds halverwege de 17de eeuw bestond. Een eenvoudiger variant is te zien op het schilderij De Kolfspeler van Romein de Hooghe (1645-1708).

De stapel is vioolvormig en heeft twee riemgaten. Wanneer de naam Friese schaats is ontstaan is niet bekend, maar verondersteld mag worden dat de schaats in Friesland populair was en daar ook het meest gemaakt werd.

De Friese schaats wordt, waarschijnlijk vanaf 1775, in Friesland algemeen gemaakt. Daarvoor werden ook door de Friezen krulschaatsen bereden. Waarom de Friezen de hals weer zijn gaan bekleden is onbekend. Het is mogelijk dat aan een schaats met beklede hals meer stevigheid werd toegeschreven. Die stevigheid was nodig om de krachten van de hardrijders op te kunnen vangen. Le Francq van Berkhey schrijft in 1773: ‘Onze oude Landzaten maakten ze zeer lang, tot aan ’t voorste einde met Hout bekleed; en sommige groote baazen beminnen ze nog, om dat ze er meer kragt mee kunnen oeffenen.’

Omschrijving

De Friese schaats onderscheidt zich van alle Hollandse krulschaatsen doordat de hals met hout bekleed is. De hals is lang en steekt recht omhoog. Daar waar het ijzer aan de voorkant eindigt wordt, bij de aanzet van de toon, een punt gesmeed. Het ijzer eindigt halverwege de hak. Onoplettende schaatsers vielen daardoor bij stilstand of plotseling remmen nogal eens achterover op het ijs, hetgeen de Friese schaats de bijnaam van nekbreker bezorgde.

Bij Friese schaatsen die tot ca 1880 zijn gemaakt, is de voetstapel bij de tenen rond. Na 1880 loopt de voetstapel bij de tenen spits toe en wordt de schaats ook met kortere hals gemaakt. De ijzers zijn bij oude Friese schaatsen circa 3 tot 4 mm breed, naar voren zelfs iets breder uitlopend en naar achteren iets smaller. De ijzers worden zo geslepen dat de binnenrand van de schenkel hoger blijft dan de buitenkant, zodat het ijzer bij de afzet beter in het ijs snijdt. Een Friese schaats heeft altijd twee riemgaten. De hakschroef is vrijwel altijd een steekschroef. De invloed van de Friese schaats op de modelontwikkeling in de rest van het land is groot. Langzamerhand worden de krulschaatsen verdrongen door aan de Friese schaats gelieerde modellen.

Een aantal Utrechtse en Hollandse schaatsensmeden beginnen na 1900 ook Friese schaatsen te maken. Over het algemeen wordt hier de punt op de hals hoger en zwaarder uitgesmeed. Soms wordt de punt gespleten, zodat een v-vormig opbouw ontstaat. De Friese schaatsen moeten op hun beurt na 1900 geleidelijk het veld ruimen voor de Friese doorloper. Na 1945 zijn de Friese schaatsen geheel uit de gratie.

Bron

Van Glis tot Klapschaats, 2001

Fotogalerij

Schaatsenmakers van dit model

Informatie of foto’s toevoegen?

Heeft u aanvullingen en/of wijzigingen in de op deze pagina geboden informatie? Of heeft u misschien foto’s of ander beeldmateriaal over dit onderwerp? Gebruik dan ons reactieformulier om ons uw informatie toe te sturen. We horen graag van u!

Informatie toesturen

Add information or photos?

Do you have additions and/or changes to the information provided on this page? Or do you perhaps have photos or other images about this subject? Then use our response form to send us your information. We would like to hear from you!

Send information