Groninger schaats

Oorsprong

De Groninger schaats is de Groninger variant van de Friese schaats. Waarschijnlijk is de Groninger schaats op het Groninger platteland in de eerste helft van de 19de eeuw veel gebruikt, omdat het een typisch product is van plaatselijke smeden en stelmakers (het Groningse begrip voor wagenmaker). Ook in andere provincies werd geadverteerd met Groninger schaatsen (kop van Noord-Holland, Overijssel). Zelfs de Duitse fabrikanten namen het model in de tweede helft van de 19de eeuw in hun assortiment op.

De Groninger schaats is evenals de Friese schaats in de eerste plaats een hardrijschaats. De reputatie van de Groninger schaats was goed, maar toch minder dan die van de Friese schaats getuige het volgende citaat van Thrasybulus: ‘En daarom, koop u een paar friesche schaatsen, een paar groningsche voor het minst: vlug van beloop en smal van ijzer; zoo zult gij vóór den wind een goed figuur maken en tegen den wind een fatsoenlijk gangetje zetten.’ Na 1875 verdwijnt deze schaats langzaam van het toneel.

De Groninger schaats wordt ook wel schippersschaats genoemd. Met name in Oost-Groningen leefden veel schippers van het vervoer van turf uit de Veenkoloniën. Ook overzee werd door de Groninger schippers veel handel gedreven. Tijdens vorstperioden in de winter kon er niet gevaren worden en legden de schippers bezoeken af over ijs of vermaakte men zich op het ijs. Door de behoefte aan vrachtschepen ontstond er in Oost-Groningen een rijke scheepsbouw. Scheepstimmerlieden maakten waarschijnlijk de houten voor de Groninger schaats.

Omschrijving

De Groninger schaats kenmerkt zich door de schuin naar voren stekende hals. De kromming van het hout bij de hals is niet ontstaan door het wegsteken van hout maar door het hout te stomen, zoals ook in de scheepsbouw gebruikelijk is om de boegplanken in gebogen vorm op de spanten te kunnen plaatsen. Meestal is de schenkel voorzien van gesmede ijzeren teenriemgaten.

De punt van de Groninger schaats is meestal voorzien van een koperen knopje in de vorm van een eikel of een koperen bolletje. Minder vaak zijn Groninger schaatsen voorzien van een gesmede knop of een gesmeed bolletje. De hakschroef is of een kramschroef of een vierpuntsschroef. Een enkele maal zijn er riemgaten in verticale richting door de voetstapel aangebracht.

Groninger schaatsen zijn vrijwel nooit van een merkteken voorzien. Voor zover er merktekens op Groninger schaatsen worden aangetroffen, zijn die vaak van Duitse fabrikanten. Waarschijnlijk zijn Groninger schaatsen met een gesmede knop afkomstig van makers uit de provincie Groningen en zijn schaatsen die voorzien zijn van een koperen knop eerder afkomstig uit Duitsland.

Bron

Van Glis tot Klapschaats (Wiebe Blauw), 2001

Datering vervroegd van 1800 naar 1725 mede op basis van bericht in Opregte nieuwe Groninger Courant 9-12-1746 (informatie Ben Remie, 2018)