Houten noor

Oorsprong

Toen in 1886 voor het eerst de hoge noor werd geïntroduceerd door de Noorse rijder Axel Paulsen, volgde in 1890 een Nederlandse tegenhanger naar een ontwerp van mr. Antonius Stheeman (Scheemda, 1838 – Amersfoort 1921).

Stheeman was zoon van mr. Albert Egges Stheeman, die burgemeester was van Scheemda, evenals zijn grootvader dat was geweest. Misschien was Antonius in de voetsporen getreden van zijn vader als deze niet in 1854 reeds was overleden. Het gezin Stheeman verhuisde in 1855 naar Groningen, waar Antonius rechten studeerde. Later werd hij griffier bij het kantongerecht in Hoogezand (1870-1873), Zuidbroek (1873-1874) en Amersfoort (1874-1900).

Het is zeer waarschijnlijk dat Stheeman voor zijn ontwerp werd geïnspireerd door gelijkvormige Amerikaanse schaatsen als de Donoghue-schaats en Samuel Winslowschaats.63 Baron de Salis maakte in februari 1888 er in een verslag over een hardrijwedstrijd nabij New York melding van dat de gebroeders Donoghue reden op New Burgh schaatsen, namelijk ‘lange, lage, voor en achter den voet eenige inches uitstekende, in hout gevatte ijzers, in de hakken vastgeschroefd en voorop met een riem vastgebonden’.

In 1889 reed Joseph Donoghue eveneens op deze schaatsen. Tijdens genoemde wedstrijd reed de hardrijder Craft op Long Reach schaatsen.

Omdat de Stheemannoor uiterlijk en functioneel veel overeenkomst vertoont met de hoge noor heeft hij in de volksmond de naam houten noor gekregen of ook wel Friese noor, omdat de schaats voornamelijk in Friesland werd geproduceerd.

De contacten van Stheeman met de schaatssport liepen vooral via zijn vrouw Wiske van Heloma met wie hij in 1870 was getrouwd. Zij was een zuster van mr. Marcus Mz. Van Heloma die voorzitter (1888) en eredirecteur (1900) was van ijsclub Thialf in Heerenveen, tevens mede-oprichter van de KNSB (1882), voorzitter van 1901 tot 1914 en erevoorzitter (1914) van de KNSB. Hij stelde tot slot in 1918 de Heloma-plaquette in, een wisselprijs voor de nationale bondswedstrijd om het kampioenschap van Nederland op de lange baan.

Stheeman kwam dus via zijn zwager veelvuldig met de schaatssport in aanraking. Of hij zelf actief schaatste is niet bekend, maar hij heeft zich in elk geval bezig gehouden met de verbetering van de schaats.

Het is goed mogelijk dat hij zijn ontwerp beschikbaar heeft gesteld aan de firma A.K. Hoekstra, want in een artikel in de Leeuwarder Courant van september 1892 wordt de Stheemannoor vermeld onder de door Hoekstra geproduceerde modellen. Spoedig daarna volgenden andere Friese fabrikanten. In 1940 en 1941 reden de winnaars van de Elfstedentocht op Stheemannoren.

Omschrijving

De Stheemannoor bestaat uit een aan de voor- en achterzijde verlengd, met hout bekleed ijzer en is uitermate geschikt voor het lange afstandsrijden. Het ijzer is dunner dan dat van de doorloper. Het voetblad is in de regel uitgewerkt en is altijd halsloos. Daardoor volgt de schaats de vorm van de voet en ondervindt hij een minimum aan luchtweerstand.

Om die reden wordt de schaats in 1935 door de N.V. Schaatsenfabrieken in Heerenveen ‘de stroomlijnschaats’ genoemd.

Na 1945 wordt door een aantal Friese fabrikanten een kleiner en eenvoudiger model op de markt gebracht onder de naam Jongensnoor, speciaal bestemd voor jeugdige rijders.

De Stheemannoor heeft als houten schaats, in het bijzonder als tochtschaats, lang standgehouden. Hij werd door Frisia (Finkenburg) in Koudum en de firma Zandstra in Joure in 1997 voor het laatst gemaakt. De firma Zandstra, die in principe nog steeds Stheemannoren kan leveren, laat de houten van deze noor sinds 1987met een computergestuurde freesmachine maken.

Een andere naam voor de Houten noor is Stheemannoor.

Bron

Van Glis tot Klapschaats (Wiebe Blauw), 2001