Lepelschaats

Oorsprong

De lepelschaats is waarschijnlijk ontstaan als een verfraaiing van de krulschaats. Op veel schilderijen en prenten uit de 17de eeuw zijn krulschaatsen te zien die een verbreding bij het uiteinde van de krul hebben in de vorm van een lepel.

Een meer specifieke aanduiding van de lepelschaats vinden we in de Heulsche schaats of heulenaar, die in de 19de eeuw in het Westland algemeen bekendheid genoot. De naam is afgeleid van de plaats Kwintsheul in het Westland. Het model is daar door lokale smeden lange tijd als standaardmodel geproduceerd. In de volksmond werd het model ‘heulenaar’ genoemd.

In 1890 wordt nog in het Utrechtsch Provinciaal en Stedelijk Dagblad geadverteerd met Heulsche schaatsen, waaruit blijkt dat het gebruik ervan zich niet beperkte tot het Westland.
Van de Heulse smid IJsbrand van den Bosch is bekend dat hij heulse schaatsen maakte.
Zijn zonen Dirk en Jacob hebben ook heulse schaatsen gemaakt.

Omschrijving

De lepelschaats is een verbijzondering van de krulschaats. De schenkel is vrij zwaar en de krul is vrij lang. Vlak voordat de krul teruggedraaid wordt richting voetstapel wordt de krul verbreed en worden de buitenkanten van de krul iets naar binnen geslagen zodat in de krul een lepelvorm ontstaat. Soms is er aan het begin van de lepel een symmetrische inkeping in de schenkel te zien. Deze bewerking kan weer leiden tot een bladmotief.

De voetstapel is vioolvormig en heeft drie riemgaten. In Duitsland wordt de schaats in 1877 nog genoemd onder de Holländische Schlittschuhe. De oudere lepelschaatsen hebben vaak een half met hout beklede hals.

Bron

Van Glis tot Klapschaats (Wiebe Blauw), 2001

Aanpassing onder Oorsprong laatste alinea, Hans van der Donck, 2018