De Elfstedentocht 1986

Bartlehiem bestaat niet

Auteur Ron Couwenhoven

Het meest markante punt uit de Elfstedentocht is ongetwijfeld Bartlehiem, het gehucht in het noorden van Friesland, waar de Finkummervaart op de Dokkumer Ee aansluit en de Elfstedenrijders op de terugweg naar Leeuwarden linksaf moeten slaan richting Oudkerk.

Precies op de kruising bij het beroemde bruggetje stond het huis van Joos Rienks. Daar maakte zij in 1985 de Elfstedentocht mee, waarbij haar tuin door de niet te stuiten toeschouwers volledig verwoest werd en haar geit in de nacht voor de tocht het leven zou schenken aan twee bokjes. NOS-commentator Mart Smeets en regisseur Piet Römer waren getuige van de geboorte en dus vernoemde Joos de bokjes prompt naar haar bekende gasten. Met de kleine Mart en Piet zou het niet goed aflopen. Ze eindigden hun korte leven al snel in de pan van een restaurant in de Haarlemmermeer …
 

Een jaar later stoven de Elfstedenrijders weer langs Bartlehiem. Het huis van Joos was inmiddels tot de grond toe afgebrand en de eigenaresse woonde nu in een caravan op het erf, waar het in die winter van 1986 maar niet warm te krijgen was. Maar Joos Rienks was een opgewekte vrouw en had het uitsluitend over ‘Barthlehiem Hilton’ als zij over haar caravan sprak.
Jaren geleden schreef zij een schitterende brief aan Aart Koopmans, de inmiddels overleden stichter van de Alternatieve Elfstedentocht in het Oostenrijkse Weissensee. Hij had zijn huis in Abbenes ‘Bartlehiem’ gedoopt en Joos was gepikeerd, omdat zo’n Hollander de naam van haar dorp had ‘gepikt’.

Maar Aart schreef haar: “Bartlehiem is voor mij een symbool. Na Bartlehiem eerst nog ergens anders naar toe en dan, via Bartlehiem naar de finish. Ik nam mij voor na Abbenes nog één keer te verhuizen om daarna terug te keren … op weg naar de finish.”
Hij verhuisde ook inderdaad naar Portugal, maar keerde nooit meer terug naar zijn ‘Bartlehiem’. De dood overviel hem onverwacht in het najaar van 2006.

Toen had Joos hem al uitvoerig over haar Bartlehiem geschreven naar aanleiding van een reportage over Aart, die zij in De Telegraaf las. Het was een ontroerende brief: “Deze meneer Koopmans is een echte. Die heeft gevochten voor zijn ideaal. Die heeft van niets iets groots gemaakt. Je moet juist trots zijn dat zo iemand zijn eigen huis Bartlehiem noemt. Wie weet is dat over een x-aantal jaren nog het enige echte Bartlehiem.

Ons gehucht heeft namelijk in de loop der jaren (op papier) nogal wat gedwongen veranderingen ondergaan, waardoor de naam op zich feitelijk niet eens meer bestaat. Een aantal jaren was het hier heerlijk toeven in dit prachtige buurtschap aan de Dokkumer Ee. ‘Onze’ kant van de Ee oneven huisnummers, de ‘andere’ kant even nummers. Er kon niks mis gaan. Een gehucht met 79 tevreden en gelukkige inwoners.

Totdat de overheid besloot dat Bartlehiem als zelfstandig gehucht geen bestaansrecht had. Er was geen kerk. Geen school en ook de voormalige melkfabriek was dicht. Eigenlijk was er alleen maar het bruggetje dat heel Nederland kende. De zaak werd opgesplitst. Als grens werd de kruising van waterwegen aangehouden. Vier woningen werden ingedeeld bij het dorp Wanswerd in Ferwerderadeel en drie huizen bij Stiens in Leeuwarderadeel. Ten noordoosten van de Ee streden Dantumadeel en Tietjerkstradeeel om de eer (links en rechts van de Oudkerkstertrekvaart). De huizen vallen deels onder Wijns en een paar nog net onder Birdaard. De verwarring was kennelijk nog niet groot genoeg. Aan weerskanten van de Dokkumer Ee werd de bestaande straatnaam geschrapt en aan beide kanten kreeg de straat de nieuwe originele straatnaam Bartlehiem.

Om nog meer misverstanden te voorkomen kwamen er nieuwe postcodes. Begin jaren ’80 zag de gemeente Dantumadeel af van zijn rechten op Bartlehiem en droeg die over aan Tietjerkstradeel. Dat is de andere kant van het water. Dus geen probleem voor ons, dachten de inwoners van Ferwerderadeel en Leeuwarderadeel. Fout gedacht. Overheden doen graag moeilijk als het makkelijk kan.
En zo verhuisden wij opnieuw – op papier. De Leeuwarderadelers naar de Wurgedijk in Stiens en de Ferwerderadelers kregen een nieuw huisnummer, omdat Tietjerkstradeel graag met nr. 1 wilde beginnen. In 2002 bedacht men dat de adressen op zijn Fries moesten en om met je de buren te bellen, moet je een ander netnummer draaien. Onze gemeente bedacht een ‘slimme’ oplossing voor de nieuwe huisnummers en zette er de ‘F’ van Ferwerderadeel voor. Zelfs hun eigen computers wisten daar geen raad meer mee. Om een lang verhaal kort te maken: Bartlehiem bestaat niet meer.”

En Joos?
Die verhuisde naar Holwerd…