De tocht der tochten

Elfstedentocht: een moordende marathon

Auteur Ron Couwenhoven

For the ENGLISH translation click here

De Elfstedentocht (Fries: Alvestêdetocht) is een bijna 200 kilometer lange schaatstocht over natuurijs die wordt georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Vanwege de afstand en vanwege het heroïsche karakter wordt de Elfstedentocht ook wel "De Tocht der Tochten" genoemd. De eerste werd in 1909 gehouden.

Zaterdag 2 januari 1909 riep Simon Hijlkema, de president van de Friesche IJsbond, op het ijs voor hotel Amicitia in Leeuwarden om vijf uur 's ochtends: 'Goede reis,  heren!' Drie-en-twintig schaatsenrijders reden juichend de duistere nacht in, richting Dokkum. De eerste Elfstedentocht was van start gegaan. Slechts negen rijders zouden de 200 kilometerlange ijsmarathon langs de steden van Friesland voltooiren. Minne Hoekstra, theologie student en zoon van schaatsfabrikant Abraham Keimpes Hoekstra uit Warga, werd winnaar.

Het was de start van een klassieker, waarvan er in meer dan honderd jaar, slechts vijftien georganiseerd konden worden. Er zijn spijkerharde winters nodig, maar het mag tijdens de vorstperiodes niet te hard waaien, omdat dan wakken ontstaan die verhinderen dat pelotons van 15.000 schaatsenrijders en meer en langste en zwaarste schaatsmarathon ter wereld kunnen rijden.

De ijsvloer was tijdens de eerste tocht van barre kwaliteit door de ingevallen dooi, waardoor rond het middaguur bij Harlingen en Bolsward niet meer geschaatst kon worden. In vrijwel alle latere Elfstedentochten hadden de deelnemers te maken met bomijs, kwalsters, schotsen, dooi-ijs, sneeuwijs en allerlei andere ellende met de ijsvloer. Bovendien moest er met regelmaat afgerekend worden met felle wind, sneeuwstormen, dicht gesneeuwde banen en niet te vergeten felle vorst.

Al die ingrediënten maakten de Elfstedentocht tot een fenomeen. Wie het fel begeerde herinneringskruis, dat in 1909 door sportpionier Pim Mulier namens zijn Bond voor Lichamelijke Opvoeding ter beschikking werd gesteld, verovert is een held.

De tocht, die aanvankelijk eerst over de noordelijke route - Leeuwarden - Dokkum - Leeuwarden - Franeker - Harlingen ging, wordt sinds 1941 'om de zuid' gereden. Dat betekent dat van Leeuwarden via Sneek, IJlst en Sloten Stavoren wordt  aangedaan , waarna via Hindeloopen en Workum Bolsward wordt bereikt en men verder gaat via Harlingen, Franeker, het beroemde knooppunt Bartlehiem naar Dokkum en dan terug naar Leeuwarden.

Vanaf Harlingen heeft men vaak met felle tegenwind uit het oosten te maken.

De winnaars

De vijftien Elfstedentochten kenden 24 winnaars, waarvan Coen de Koning, Auke Adema en Evert van Benthem twee keer op de ere-lijst voorkomen. In 1947 werd winnaar Jo Bosman uit Breukelen gediskwalificeerd, omdat hij 'opgelegd' zou hebben gereden met nummer twee Klaas Schipper, die ook uit de uitslag werd verwijderd. Jan W. van der Hoorn uit Ter Aar, die als vijfde was aangekomen, werd tot winnaar uit geroepen.

De vijf winnaars van 1956 kregen geen gouden medaille uitgereikt, omdat zij gezamenlijk door de finish waren gekomen, maar werden door het Elfstedenbestuur niet gediskwalificeerd. Zij bleven daardoor als eersten in de uitslag staan. Zij ontvingen wel een Elfstedenkruisje als volbrengers van de tocht, maar worden tot op de dag van vandaag door het Elfstedenbestuur geboycot bij officiële gelegenheden.

Tot 1985 werd er geen wedstrijd voor vrouwen gehouden. De eerst aankomende dames in de toertochten zijn in onderstaand overzicht aangegeven. Jikke Gaastra kwam in 1912 als enige vrouwelijke deelneemster tot Sneek, waar de tocht werd afgebroken wegens onbetrouwbaar ijs op het Zwette. Alle rijders, die deze stad hadden gehaald, kregen het Elfstedenkruis aangeboden. In 1929 en 1963 slaagde geen enkele vrouw er in de finish te halen. Wobkje Kooistra en Sjoerdsje Faber reden in 1947 gezamenlijk als eerste vrouwen over de eindstreep.

	Mannen	Vrouwen
2 januari 1909	Minne. Hoekstra – Warga	geen vrouwen deelgenomen
7 februari 1912	Coen de Koning – Arnhem	Jikke Gaastra - Leeuwarden
27 januari 1917	Coen de Koning – Leur	Janna van der Weg - Leeuwarden
12 februari 1929	Karst Leemburg – Leeuwarden	geen vrouwen aangekomen
16 december 1933	Abe de Vries – Dronrijp	E.C. de Nekker - Willemsoord
	Sipke Castelein – Wartena
30 januari 1940	Piet Keyzer – De Lier	Sjoerdsje Faber - Warga
	Auke Adema – Franeker
	Cor Jongert –  Alkmaar
	Dirk van der Duim – Warga
	Sjouke Westra – Warmenhuizen
6 februari 1941	Auke Adema – Franeker	Wobkje Kooistra - Warga
22 januari 1942	Siteze de Groot – Weidum	Antje Schaap - Wirdum
8 februari 1947	Jan van der Hoorn – Ter Aar	Sjoerdsje Faber - Warga
		Wobkje Kooistra - Warga
3 februari 1954	Jeen van den Berg – Nij Beets	Aaltje van Dellen - Friens
14 februari 1956	Aad de Koning – Purmerend	Annie van Dijk - Hartwerd
	Jan van der Hoorn – Ter Aar
	Maus Weijnhout – Lisserbroek
	Anton Verhoeven – Dussen
	Jeen Nauta - Grouw
18 januari 1963	Reinier Paping – Ommen	geen vrouwen aangekomen
21 februari 1985	Evert van Benthem – Sint Jansklooster	Lenie van der Hoorn – Ter Aar
26 februari 1986	Evert van Benthem – Sint Jansklooster	Tineke Dijkshoorn - Schipluiden
4 januari 1997	Henk Angenent – Alphen aan de Rijn	Klasina Seinstra – St. Johannesga

 

Bronvermelding

"Elfstedentocht: een moordende marathon", auteur R. Couwenhoven, begunstiger en lid van De Poolster.
 

Route en filmbeelden

De Elfstedentocht (Fries: Alvestêdetocht) wordt georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Leeuwarden, de hoofdstad van Friesland, is vanouds de start- en aankomstplaats. De steden die worden aangedaan zijn Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker, Dokkum en tot slot weer Leeuwarden.

Zie ook de website van de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden

 

De Elfstedentocht van 1929

De Elfstedentocht van 1963