IJswegencentrale Skarsterlân

De gemeente Skarsterlân is ontstaan in 1984 door een fusie van de gemeenten Doniawerstal en Haskerland. In de gemeente Doniawerstal was wel een ijswegencentrale, in de gemeente Haskerland niet meer. In 1985 veranderde IJWC Doniawerstal haar naam in IJWC Skarsterlân, zodat de hele gemeente zich nu vertegenwoordigd wist. De ijswegen bestaan voor een groot deel uit meren en poelen die geheel of gedeeltelijk in de gemeente Skarsterlân liggen: Langweerderwielen, Koevordermeer, Tjeukemeer, Terkaplesterpoelen, Goïngarijpsterpoelen, Langstaartenpoel en Jentjemeer. Ook een groot gedeelte van het Sneekermeer en een deel van het Slotermeer liggen in deze gemeente. Door vaarten en sloten zijn veel van deze wateren met elkaar verbonden, waardoor bij een goede winter mooie tochten kunnen worden uitgezet. In het westen vormt het Prinses Margrietkanaal met zijn doorgaande beroepsvaart een groot obstakel. Daardoor doet de Elfmerentocht Skarsterlân niet meer aan.

1. Toertocht Haskerland
2. Doniawerstaltocht
3. Ronde van Spannenburg
4. Ronde van Langweer (Fr03f)
5. Toertocht Zuid-Haskerland
6. Skarsterlântocht
7. Nannewiidtocht (Fr03d)
8. Jolle Kuperustocht (Fr03a)
9. Trijegeastertocht (Fr03b)
10. Grote Zevenwoudentocht (Fr03c)
11. Súdwidetocht of Mini-Elfstedentocht (Fr03e)

Toertocht Haskerland of Meren Toertocht

Organisatie: enkele particulieren

Al op vrijdag 27 december 1946 schreef IJWC Haskerland een IJstocht door Haskerland uit met de startplaatsen Joure, Rottum en Echtenerbrug. Invallende dooi op Eerste Kerstdag maakte het verrijden van de ruim 70 km lange tocht onmogelijk. Blijkbaar liet de ijswegencentrale het er daarna bij zitten want pas eind februari 1963 nam een aantal particulieren het initiatief om opnieuw een Toertocht door Haskerland te organiseren. De tocht, die 40 km lang was, werd op twee dagen verreden: zaterdag 2 maart en zondag 3 maart 1963. Er kon gestart worden vanuit Joure en Terherne. De route vanaf Joure ging naar Terherne en vervolgens over het Sneekermeer naar het Paviljoen en van daar over de Goïngarijpsterpoelen naar de Horsebrug, waar de verkeerspolitie de rijders over Rijksweg 43 loodste. Daarna reed men over de Langweerderwielen naar Langweer en dan via de Trambrug weer onder de rijksweg door naar Joure. Op zaterdag waren er 1000 deelnemers, op zondag maar liefst 3000. Deze schaatszondag in maart sprak bij velen nog lang tot de verbeelding, want nog nooit eerder was er op de derde maart een toertocht verreden. Bovendien zorgde de hoge temperatuur van 5 graden voor een voorjaarsachtig gevoel aan het einde van die lange, barre winter van 1963.

Doniawerstaltocht

Organisatie: IJWC Doniawerstal

Doniawerstal was tot 1984 een zelfstandige gemeente met als hoofdplaats Langweer. Hoewel de IJWC Doniawerstal al in 1941 opgericht was, was pas in 1981 voor het eerst sprake van een Doniawerstaltocht. Mogelijke verklaring was dat deze IJWC vanaf het begin betrokken was bij de organisatie van de Elfmerentocht en het daarom  niet nodig vond ook nog een 'eigen' tocht te organiseren. In 1982 besloten IJWC Doniawerstal en de diverse ijsclubs tot die eigen toertocht over afstanden van 30 en 60 km. Aanvankelijk werd even over de 'Doniatocht' gesproken. Bij ideale weersomstandigheden werd de Doniawerstaltocht op donderdag 14 januari 1982 door ruim 900 schaatsers volbracht.

Medaille 1982 met het wapen van de voormalige gemeente Doniawerstal: een op een hand gedragen wereldbol.

Ronde van Spannenburg

Organisatie: IJWC’s Sloten, Doniawerstal, Sneek-IJlst-Wymbritseradiel i.s.m. IJsclub Spannenburg e.o.

Spannenburg is de buurtschap onder Tjerkgaast waar de N354 en het Prinses Margrietkanaal elkaar kruisen. Voor de verbreding van dit kanaal in de beginjaren zestig van de vorige eeuw kon men vanuit Spannenburg naar alle windstreken schaatstochten ondernemen. De Ronde van Spannenburg werd vanaf 1954 als toertocht en als wedstrijd verreden. De route liep van Spannenburg via het Stroomkanaal (huidige Prinses Margrietkanaal) over het Koevordermeer, Nieuweweg, Witte Brekken en Woudvaart naar Sneek. Daarna vervolgde men zijn weg via de Geeuw naar IJlst en over de Wijde Wijmerts naar Woudsend. Van daar ging het over het Slotermeer en het Brandemeer. Tot slot bereikten de deelnemers via de Grote Brekken en het Stroomkanaal weer Spannenburg. Voor de toertocht kon gestart worden in de plaatsen Spannenburg, Langweer, Sneek, IJlst, Woudsend en Sloten. Nadat het Stroomkanaal was verdiept en verbreed tot het Prinses Margrietkanaal was het door de intensieve scheepvaart niet meer te gebruiken voor de ijssport, zodat er na 1962 geen Ronde van Spannenburg meer is geweest.

De eerste tocht in 1954 werd verreden bij mooi winterweer met een stevige wind. Er waren weinig uitvallers. Vanaf de tweede editie in 1956 werd ook Langweer aangedaan. Aan de tocht van 1961 was geen wedstrijd verbonden. Wel reden er twee Engelsen, een aantal Duitsers en een vijftigtal militairen onder leiding van een kapitein uit 't Harde mee.

Uitslagen wedstrijd:
1954:   1. S. Keimpema (Langweer); 2. A. Wijnia ( Follega); 3. D. de Jong (Woudsend).
            Eerste dame was P. Semplonius-de Haan (Tjerkgaast).
1956     1. A. Wijnia, Follega; 2. P. Goerres, Aldeboarn.
1962     1. Jeen van den Berg, Heerenveen; 2. Reinier Paping, Dedemsvaart; 3. Anton Verhoeven, Dussen

Ronde van Langweer (Fr03f)

Organisatie: IJsclub ’Frisia’ en VVV Langweer

De route van de tocht werd al naar gelang de toestand van het ijs uitgezet op de Langweerderwielen, meestal met een lengte van 6 of 7 km.

De eerste Ronde van Langweer op zondag 13 januari 1963 was een wedstrijd tocht over tien ronden van 6 km. Het ijs was slecht, zodat maar 30 van de 150 deelnemers het einde haalde. Over sommige stukken was niet te rijden: veel valpartijen en kapotte schaatsen. Het was een mild voorproefje van de Elfstedentocht die vijf dagen later verreden zou worden. Uitslag: 1. Libbe Kerstma, IJlst. 2.Klaas Leffertstra, Vegelinsoord. 3. Henk Arends, Goëngahuizen

De tweede Ronde van Langweer was een fakkeloptocht op zaterdagavond 2 maart 1963. De tocht kon zowel wandelend als schaatsend worden afgelegd. De wandelaars liepen één ronde, de schaatsers reden twee ronden. Vervolgens was het lange tijd stil in Langweer. De eerstvolgende editie vond pas plaats op 30 december 1995. Het jaar daarop volgde nog een Ronde van Langweer. Daarna deed zich pas in 2010 weer een gelegenheid voor om de tocht te rijden. Het aantal deelnemers overtrof op der dag voor Kerst alle verwachtingen, zodat de rijders op een gegeven moment een blanco papier mee kregen als stempelkaart.

Toertocht Zuid-Haskerland

Organisatie: IJscommissie Haskerhorne

In 1964 was door IJsclub ‘Eensgezindheid’ uit Sintjohannesga al eens geprobeerd een toertocht Zuid-Haskerland te organiseren. Dooiweer gooide toen roet in het eten. Achttien jaar later nam de plaatselijke smid Hylke de Jong uit Haskerhorne het initiatief voor een nieuwe Toertocht Zuid-Haskerland. Samen met IJsclub ‘Doarpswille’ uit Haskerhorne werd een ijscommissie opgericht die de organisatie ervan op zich nam.

Aangezien Haskerhorne geen verbinding heeft met open water, moest er in de omliggende dorpen Rottum en Delfstrahuizen worden gestart. De route voerde langs Engelenvaart, Tjonger, Vierhuistervaart, Tjeukemeer, vervolgens weer naar de Tjonger via de Pier Christiaansloot en via de Engelenvaart weer naar Rottum. De opbrengst van de tocht ging naar de plaatselijke verenigingen. In de ijscommissie waren verschillende verenigingen vertegenwoordigd. Tekorten werden door initiatiefnemer Hylke de Jong persoonlijk gedekt.

Vanaf de tweede editie in 1985 kon gestart worden in Nieuweschoot en Delfstrahuizen. Vanaf Nieuweschoot was er ook een speciale kindertocht van 15 km. In 1991 werden zelfs twee tochten verreden. Omdat Haskerhorne niet zelf aan de route lag,  was het logistiek moeilijk de tocht rond te krijgen. Mede daarom is na 1991 geen tocht meer verreden.

Skarsterlântocht

Organisatie: IJsclub ‘It Súdwide’, Broek

De gemeente Skarsterlân ontstond in 1984 als fusie van de gemeenten Doniawerstal en Haskerland. Het was IJsclub ‘It Súdwide’ uit Broek die in de winter van 1985 een Skarsterlântocht introduceerde. Men kon kiezen uit afstanden van 10, 20 en 50 km. Een schaatser beklaagde zich achteraf in een ingezonden stuk in de Jouster Courant over de slechte bewegwijzering. Het is bij deze ene Skarsterlântocht gebleven. 

Nannewiidtocht (Fr03d)

Organisatie: de IJscommissie van IJsclub ‘De Vriendschap’, Oudehaske en IJsclub ‘Eensgezindheid’, Sintjohannesga

Vanwege de geringe diepte van het Nannewijd vriest het meer bij vorst relatief snel dicht en is het één van de grote waterpartijen waar al snel op geschaatst kan worden. In vrijwel elke schaatswinter is er een Nannewiidtocht gereden, soms zelfs twee. De route voert meestal langs de randen van het meer en heeft dan een lengte van ongeveer 5 km. Voor het afstempelen moet men zes  (30 km) of twaalf (60 km ) keer rond.

Na het succes van de Nannewiidtochten van IJsclub ‘De Vriendschap’ uit Oudehaske in maart en december 1963 organiseerde de naburige IJsclub ‘Eensgezindheid’ uit Sintjohannesga op zaterdag 18 januari 1964 zijn eerste 'toertocht om het Nannewiid' met start bij boerderij P. Hospes. Er dreigde een situatie te ontstaan dat de beide ijsclub elkaar gingen beconcurreren. Dat gebeurde evenwel niet. Overleg tussen beide ijsclubs resulteerde in een gezamenlijke IJscommissie die de tocht voortaan zou organiseren. De tocht kende voortaan twee stempelposten: één van ‘De Vriendschap’ en één van ‘Eensgezindheid’. De ijsclubs hadden hun namen eer aan gedaan.

De vierde tocht op 10 januari 1970 werd bij dooiweer verreden. Vrijwel alle tochten in Friesland, behalve de Nannewiidtocht en de Princenhoftocht, werden afgelast. Omdat de meeste schaatsliefhebbers ervan uitgingen dat alle tochten niet doorgingen, waren er maar 400 deelnemers. In 1976 kon men niet het hele meer rond, omdat door de harde wind een langgerekt wak aan de westelijke oever was ontstaan. De schaatsers moesten daardoor vice versa rijden. De tocht in februari 1978 was de eerste toertocht in Friesland van het jaar en zorgde voor een recorddrukte met 4300 deelnemers.

In de koude sneeuwwinter van 1979 was het ijs abominabel slecht. Dat leverde talrijke valpartijen op, maar de aanwezige ambulance hoefde niet in actie te komen. Menigeen zal zichzelf bij thuiskomst hebben geïnspecteerd op 'blauwe plakken'. In 1982 hadden de ijsclubs opnieuw te maken met zeer slecht ijs. Met man en macht werd geschaafd en geschoven om de ijsvloer goed berijdbaar te maken. De reacties van de rijders waren alom positief.

De tocht van 1985 was opnieuw de eerste toertocht in Friesland. Een jaar later in 1986 bevonden zich onder de deelnemers – zeer tot tevredenheid van de organisatie - enkele leden van het gemeentebestuur van Skarsterlân. Men kon dit jaar afstempelen na 25 of 50 km, omdat het rondje Nannewijd maar 5 km was. In 1987 was het bar koud, waardoor er maar 400 deelnemers waren. Dat waren dan wel de diehards onder de schaatsers. De organisatie had voor het eerst een afstand van 10 km geïntroduceerd zodat de jeugdige schaatsers ook een medaille konden verdienen. In 1991 deden twee Noren en een Belg aan de tocht mee. Halverwege de middag moest de organisatie de route omleggen omdat het ijs op de vaart langs de camping onbetrouwbaar werd. In totaal zijn er 18 Nannewiid-tochten verreden, inclusief de tocht van 1964 van de IJsclub ‘Eensgezindheid’ uit Sintjohannesga.

Jolle Kuperustocht (Fr03a)

Organisatie: IJsclub ‘Frisia’, Langweer in samenwerking met IJWC Skarsterlân

De Jolle Kuperustocht is de enige schaatstoertocht die vernoemd werd naar een levend persoon, Jolle Kuperus dus. Deze Jolle Kuperus (Ouwsterhaule, 19-10-1919 -  Idskenhuizen, 2-4-2009) was lange tijd boer in  het dorp Legemeer (ten noordwesten van Sint Nicolaasga). Hij was vrijwel vanaf de oprichting ijscontroleur van IJWC Doniawerstal en vanaf 1985 van de IJWC Skarsterlân. Kuperus was een kundig ijskenner en zeer goed op de hoogte met de toestand van de ijswegen in de gemeente Skarsterlân. Het was burgemeester Michel Marijnen (de eerste burgemeester van Skarsterlân) die de naam van Jolle Kuperus aan de tocht verbond. In 1999 werd Kuperus lid in de Orde van Oranje-Nassau, onder andere voor zijn lange staat van dienst bij de IJWC Skarsterlân. In een verder verleden eindigde Jolle Kuperus als vijfde in de wedstrijd van de eerste Elfmerentocht van 1940.

De route van de Jolle Kuperustocht  (55 km) is grotendeels gelijk aan die van de Doniawerstaltocht uit 1982. Bij de eerste editie verschenen ook deelnemers uit Limburg en Zeeland in Langweer. Het werd een zware tocht omdat door de harde wind veel zand op het ijs was gewaaid. Aan de tocht in 1996 nam ook hoogstpersoonlijk de toen 76-jarige initiatiefnemer Jolle Kuperus deel.
De medaille was alle jaren gelijk, zij het met een iets andere kleur.

Trijegeaster toertocht (Fr03b)

Organisatie: IJsclub ‘Trijegea’, Scharsterbrug

De Trijegeastertocht kent twee routes. De korte route van 20 km gaat vanaf Scharsterbrug over de  Langweerderwielen en het Koevordermeer en vervolgens dezelfde weg terug. De lange route van 55 km  gaat over het Tjeukemeer en dan over de Tjonger. Vervolgens over de Engelenvaaart langs Heerenveen, naar de Terkaplesterpoelen en de Goïngarijpsterpoelen en dan over de Lamgweerderwielen terug naar Scharsterbrug.

Tijdens de eerste tocht in 1986 reden 60 van de 300 deelnemers de langste afstand van 50 kilometer.
De derde editie in 1991 kende alleen een korte route van 20 km. Twee mannen belandden toen, voorovergebogen tegen de wind in rijdend, in een wak. Ze hadden de afzetting te laat gezien. Omstanders konden hen snel op het droge krijgen. De vierde tocht in 1996 was een familietocht over 10 km vanuit Scharsterbrug over het  Tjeukemeer. De deelnemers van deze familietocht kwamen voornamelijk uit Scharsterbrug.

Grote Zevenwoudentocht

Organisatie: IJswegencentrales van Heerenveen,Idaarderadeel, Opsterland, Skarsterlân, Smallingerland en Utingeradeel

De Zevenwoudentocht is qua lengte met 110 km de derde toertocht in Friesland na de Elfstedentocht (200 km) en de Elfmerentocht (120 km). Voor de route en de startplaatsen verwijzen wij naar de afgebeelde stempelkaart.

In 1986 moesten de rijders in Scharsterbrug dwars door café ‘Het Anker’ banjeren om een stempel te halen. Men kwam via de achterzijde binnen, liep langs de toog waar een versterking genomen kon worden, om via de voorzijde het café te verlaten en de tocht voort te zetten. De journalist van de Leeuwarder Courant, die verslag deed van de tocht, gebruikte hiervoor het woord 'kroechklune'. Via deze bijzondere klúnplaats – een idee van café-eigenaar H. Jonkman – kon het wak worden vermeden dat was ontstaan door het koelwater van de fabriek. Aan deze eerste Zevenwoudentocht werd ook deelgenomen door de langebaanrijders Atje Keulen-Deelstra, Sijtje van der Lende en Hans van Helden.

De tweede editie in 1987 kende aanzienlijk minder deelnemers. Concurrentie van andere tochten en het slechte weer (mist) waren hier debet aan. Pas op 8 februari 1996 kon de derde tocht worden verreden. Veel deelnemers leefden nog in de veronderstelling dat er een Elfstedentocht zou volgen en wilden daarom als training nog een tocht van over de 100 km rijden. De tocht werd alom gewaardeerd, maar de Elfstedentocht bleef uit. Wel moesten de deelnemers weer ‘kroechklune’ in Scharsterbrug.

Súdwidetocht (Fr3e)

Organisatie: IJsclub ‘It Súdwide’, Broek

De Súdwidetocht is een gezinstocht van 10 km met start en finish bij de brug in Broek-Noord. De tocht staat ook bekend als Mini-Elfstedentocht. Vermoedelijk is deze tocht vaker gereden dan de twee edities die wij konden registreren.

Samenvattend overzicht Skarsterlân

*schatting