IJswegencentrale Smallingerland

1. Smallingerlandtocht
2. Hooidammentocht
3. Kluner Poldertocht
4. Kluner Leijentocht
5. De Leijentocht (Fr16c )
6. Grietmantocht (Fr16b )
7. Grietman Juniortocht (Fr )
8. Draittocht
9. Marathontocht
10. Kraenlânstocht (Fr16d )

Smallingerlandtocht

Organisatie: IJWC Smallingerland

Een jaar na de oprichting in 1941 hield de IJWC Smallingerland op zaterdag 17 januari 1942 al een geslaagde Smallingerlandtocht. Dat  had de aanzet moeten worden tot een reeks klassieke Smallingerlandtochten, maar het is uiteindelijk slechts bij drie edities gebleven. De route voerde vanaf de gasfabriek aan het Moleneind NZ in Drachten via Buitenstvallaat naar paviljoen Ie Sicht op de Hooidammen. Vervolgens ging het naar Ald Heachhiem bij Goëngahuizen. Van daar werd de weg vervolgd naar hotel  Princenhof in Earnewâld. Ten westen van Earnewâld ging het over de Kerkwegvaart en de Zustervaart naar de Nijegaastervaart, die de rijders weer op de Smalle Ee naar Drachten bracht.

De Smallingerlandtochten

Op 5 februari 1954 konden de schaatsers kiezen uit twee routes. Om te beginnen een kleine van 40 km, die grotendeels dezelfde route volgde als die van 1942. Daarnaast was er een grote route van 55 km, die in noordelijke richting liep via De Leijen en het Bergumermeer naar Earnewâld, Goëngahuizen, Hooidammen en terug naar Drachten. De laatste route die gedeeltelijk ook door Tytsjerksteradiel liep, werd tegen de klok in gereden. Een klein aantal deelnemers legde zowel de kleine als de grote route af.

De derde Smallingerlandtocht op 16 februari 1956 bestond ook weer uit een 40 en 55 km route. De meeste deelnemers reden de grote route. Als laatste kwam de Drachtster dominee S. Zeilstra binnen. Hij liet pas om kwart over zeven 's avonds zijn kaart afstempelen. “'k Ha ûnderweis mankemint krige oan de redens en dêrom moast ik it greatste part rinnende ôflizze”, tekende de journalist van de Drachtster Courant bij zijn aankomst op.  Na de tocht van 1956 raakte IJWC Smallingerland ingedut en miste het bestuur de organisatiekracht om in volgende winters nieuwe tochten uit te schrijven.

De medaille laat het wapen van de gemeente Smallingerland zien, bestaande uit vijf eikenbomen waar een hert voorlangs springt.

Hooidammentocht

Organisatie: Politie Smallingerland

Een heel apart gebeuren was de Hooidammentocht van Drachten naar de Hooidammen aan de Wijde Ee. Deze tocht 20 km (vice versa) werd door de Politie Personeelsvereniging Smallingerland georganiseerd voor de jeugd tot 15 jaar. Het initiatief ontstond tijdens een koffiepauze op dinsdagochtend 15 januari 1963. Enige agenten waren van mening dat er in die strenge winter voor de jeugd best een veilige tocht gehouden kon worden. Tot dan toe waren de banen die winter door de vele sneeuw moeilijk schoon te houden.  De wakkere agenten namen zelf het initiatief in handen en schreven voor donderdag 17 januari - één dag voor de Elfstedentocht - een toertocht uit. Met man en macht werd de baan in orde gebracht. Op de dag zelf werd in groepen gereden onder begeleiding van een onderwijzer(es), politieagent c.q. een echtgeno(o)te. Op het keerpunt bij hotel Ie Sicht op de Hooidammen ontvingen de kinderen een beker 'poeiermolke', waarna de terugtocht werd aanvaard met een oostelijke tegenwind. De jongste deelnemer was de 5-jarige Hilbert van der Duim – inderdaad: de latere wereldkampioen - die samen met zijn drie jaar oudere broertje Jan de tocht reed. Na afloop kregen de kinderen een diploma uitgereikt. De Friese Koerier meldde: “Met man en macht moest er gewerkt worden om de lawine van jongens en meisjes weer uit het politiebureau te krijgen. Dat zag er toen nog erger uit dan De Groene Weide na afloop van de Elfstedentocht.”

Ook de tweede editie in 1970 werd georganiseerd door de Politie Personeelsvereniging Smallingerland. Maar ditmaal maakte de in 1966 uit zijn slaap herrezen IJWC Smallingerland de baan tussen Drachten en Hooidammen in orde. Opnieuw kregen de kinderen bij Ie Sicht een kop 'poeiermolke'. Bij het uitreiken van de diloma’s werd de politie geassisteerd door een zevental vrouwelijke ambtenaren van het gemeentehuis.

De laatste Hooidammentocht - inmiddels Hooidammenrace geheten - vond plaats in 1986. Hoewel het aantal deelnemers aanzienlijk lager was dan bij vorige edities was de politie destijds van plan bij volgende gelegenheden deze tocht opnieuw te organiseren. Dat is er evenwel nooit meer van gekomen. Wel werd in 1982 dezelfde route verreden in het kader van een tocht van de STC De Kluners (zie hierna).

Op het diploma van 1963 staat het wapen van Drachten (drie turven), op dat van 1986 het wapen van Smallingerland.

Kluner Poldertocht en Kluner Oude Venentocht

Organisatie: STC De Kluners, Drachten

‘De Kluners’ vormen sinds oktober 1964 een schaatstrainingsgroep in Drachten en omgeving. In oktober 1967 trad men toe tot de KNSB. De STC De Kluners heeft menig hardrijder voorgebracht. Bekende oud-leden zijn Hilbert van der Duim, Baukje de Jong-Spoor, Alie Boorsma en Lieuwe de Boer. Toen kunstijsbaan Thialf in Heerenveen in 1967 de deuren opende, was het Jeen van den Berg die ‘De Kluners’ daar introduceerde. Van meet af aan was de club ook actief op natuurijs. Uiteraard door deelname van leden aan korte- en langebaanwedstrijden, maar ook door de organisatie van toertochten. Na de Smallingerlandtochten leidde IJWC Smallingerland, zoals gezegd, een slapend bestaan. ‘De Kluners’ vulden dit gat vanaf 1972 op door de organisatie van Oude Venen- en Leijentochten. Hiermee leverden ze pionierswerk, dat later werd voortgezet door de IJsclubs ‘De Eendracht’ (Nij Beets), ‘Lyts Bigjin’ (Earnewâld) en ‘Rottevalle e.o.’, alsmede toch weer door de ijswegencentrale.

De eerste tocht in 1972 ging van de Jachthaven in Drachten naar De Veenhoop en vandaar over de Nieuw Beetstervaart (het huidige Polderhoofdkanaal) naar Nij Beets en terug naar De Veenhoop. Vervolgens over de Ringvaart tot het gemaal en dan via Wijde en Smalle Ee waar naar Drachten.

In 1980 startte men in De Veenhoop en werd een rondje uitgezet van 15 km. De derde editie op 23 januari 1982 was een Oude Venentocht van Drachten via Hooidammen door de Oude Venen naar Earnewâld en terug. Voor de kinderen kon de afstand Drachten – Hooidammen van 20 km worden gereden, die in 1963 en 1970 nog door de Politie Smallingerland was georganiseerd. De naam Oude Venentocht werd in 1986 overgenomen door IJsclub ‘Lyts Bigjin’ uit Earnewâld die vanaf dat jaar eigen tochten met die naam ging organiseren.

Kluner Leijentocht

Organisatie: STC De Kluners, Drachten

In het verleden waren De Leijen wel benut als doorgangsroute voor de Sterrit Akkrum en de Smallingerlandtocht maar een specifieke tocht alleen op dast meer was niet eerder georganiseerd. De STC  Kluners uit Drachten introduceerden in 1979 een eerste Leijentocht vanuit het dorp Rottevalle.

Vanaf 1982 werd de tocht in samenwerking met de IJWC Smallingerland uitgezet. De Leijentochten werden overigens vanaf 1980 afwisselend georganiseerd door ‘De Kluners’ en IJsclub ‘Rottevalle e.o.’ De laatste door de schaatstrainingsclub georganiseerde editie vond plaats op 17 januari 1987.

Leijentocht

Organisatie: IJsclubs ‘Rottevalle e.o.’ en ‘Eastermar’

Na de Leijentocht van ‘De Kluners’ in 1979 ontstond in Rottevalle het onplezierige gevoel dat Drachtsters op hun meer een tocht hielden. De Leijen waren immers – aldus de plaatselijke bevolking - toch eigenlijk van de Rottevalsters en misschien ook wel van Eastermar, De Tike en Opeinde, maar zeker niet van Drachten. Nog in datzelfde jaar besloot de IJsclub ‘Rottevalle e.o.’  tijdens de jaarvergadering voortaan zelf een Leijentocht te organiseren. Bijkomende reden: zo’n toertocht leverde flink wat inkomsten op. Prompt werd een commissie samengesteld met daarin vertegenwoordigers van de korfbalclub, de voetbalclub, de gymnastiekvereniging en natuurlijk de ijsclub. Dit clubje mensen moest de tocht voorbereiden zodra zich een gunstige gelegenheid zou voordoen. De opbrengst zou dan gelijkelijk over de verengingen verdeeld worden. Elke vereniging moest wel zeven vrijwilligers leveren.

Al op vrijdag 18 januari 1980 kon de eerste tocht worden verreden. Na de eindafrekening kregen de vier verenigingen bij deze eerste editie elk ƒ 1.500,--, terwijl nog eens ƒ 400,-- werd geschonken aan de volleybalvereniging die niet mee had kunnen doen.

Bij de tweede editie op woensdag 13 januari 1982 was het ‘s ochtends zo mistig, dat enkele vrijwilligers dachten een stempelhokje geplaatst te hebben aan de kant van Opeinde. Die bleek uiteindelijk bij De Tike te staan. Gelukkig werd de vergissing tijdig ontdekt. Dat was ook wel nodig want de route liep helemaal niet langs De Tike. Eén deelnemer vroeg na afloop of er ook een troostprijs was. De vraag bleek afkomstig te zijn van een in Amsterdam wonende Italiaan die op die dag voor het eerst op schaatsen stond. Hij had de 20 km dan ook niet uitgereden, maar kreeg wel een medaille opgestuurd als beloning voor het aangaan van deze sportieve uitdaging. Vanaf 1993 werd er ook met IJWC Tietjerksteradeel afgestemd, want sinds 1985 organiseerde deze ijswegencentrale een Eastermarder Leijentocht. De laatste twee Leijentochten kwamen geheel in samenwerking met de IJsclub  ‘Eastermar’ en IJWC Tietjerksteradeel tot stand.

De medailles van 1980 tot en met 1996 laten de plattegrond zien van De Leijen. Er is een aantal modellen gebruikt.

Helaas heeft de organisatie in 2010 haar fraaie Leijenmedaille laten varen.

Grietmantocht

Organisatie: Stichting De Grietman, Oudega en de IJsclubs ‘De Oosterzanding’ uit Oudega (Sm) en ‘Foarút’ uit Nijega

De naam Grietmantocht verwijst naar het historische feit dat vroeger de grietman (de voorloper van de burgemeester) van Smallingerland gehuisvest was in het Grytmânhûs in Oudega. Deze tocht kent een route voor volwassenen en één voor jeugdige schaatsers. Vanaf 1985 werd de kleine route als aparte tocht verreden onder de naam Grietman Juniortocht.

Tijdens de tocht in 1994 reed een Engelse journalist mee die een reportage maakte over de Friese ijscultuur.

De medaille van 1996 toont de tufstenen St. Agathakerk in Oudega uit de elfde eeuw.

Grietman Juniortocht

Organisatie: IJsclub ’De Oosterzanding’, Oudega (Sm)

De route van de Grietman Juniortocht loopt van de haven in Oudega via het Ouddiep, Monnike Ee en Wijde Ee naar de Hooidammen en terug. De Grietman Juniortocht wordt altijd op een andere dag verreden dan de Grietmantocht voor volwassenen.

Drait Toertocht

Organisatie Wijkvereniging ‘De Drait’, Drachten

De woonwijk De Drait in Drachten werd in 1981 voltooid. De wijkvereniging ‘De Drait’ zag in de winter van 1985 een schone taak in het organiseren van een toertocht op het riviertje de Drait, waaraan de wijk zijn naam heeft ontleend. De route ging van de Oude Drait via het Verbindingskanaal richting Olterterp. De start was bij de brug over de Drait die de wijken De Drait en De Trisken verbindt.

Wegens succes werd de tocht in 1986 herhaald. Dit keer ging de route langs de Smalle Eesterzanding naar De Veenhoop, nagenoeg dezelfde route als de Hooidammentocht.

Marathontocht

Organisatie: IJsclub’ Fan Twa Ien’, Boelenslaan – Houtigehage

De veelzeggende naam ‘Fan Twa Ien’ van de ijsclub verwijst naar een fusie tussen de ijsclubs van Boelenslaan en Houtigehage. De ijsbaan ligt op de Blauw Dobbe ten oosten van Houtigehage. Het gaat hier om een pingoruïne, een weggesmolten ijsheuvel uit de voorlaatste ijstijd. Je kunt je nauwelijks een meer toepasselijke plaats voor een ijsbaan voorstellen! Buiten het schaatsseizoen is dit een natuurgebied. Sinds 1986 organiseert ‘Fan Ien Twa’ kleine toertochten onder de naam Marathontocht op de Blauwe Dobbe. Sinds een aantal jaren wordt het traject verlengd met een brede sloot zodat er een aaneengesloten route ontstaat van 500 meter. Door 50 keer rond te gaan, kan dus een traject van 25 km worden gereden.

De Kraanlanden - It Eilân Familietocht

Organisatie: Rayon De Veenhoop van IJWC Smallingerland

De Kraanlanden vormen een betrekkelijk nieuw natuurgebied ten zuidoosten van De Veenhoop. Initiatiefnemer van een toertocht in dit gebied is de Veenhoper Albert Nieuwenhuis, tevens bestuurslid van IJWC Smallingerland. Deze tocht is tot nu toe tweemaal verreden. In 2002 was het één van de twee toertochten die dat jaar in Friesland gereden zijn. De andere was de Kop van de Afsluitdijktocht van de IJsclub ‘ Zurich’ op vrijdag 13 december 2002.

Het ziet er anno 2011 niet erg gunstig meer uit voor een volgende Kraenlânstocht. Het gebied verlandt steeds verder, zodat er van open water nauwelijks meer sprake is.

Samenvattend overzicht