IJswegencentrale Sneek-Wymbritseradeel-IJlst

De IJswegencentrale Sneek-Wymbritseradeel-IJlst (IJWC-SWIJ) werd iin 1941 opgericht als  samenwerkingsverband binnen de toenmalige gemeenten Sneek, Wymbritseradeel en IJlst. Hoewel bij de gemeentelijke herindeling van 1984 de gemeenten Wymbritseradeel en IJlst opgingen in de (nieuwe) gemeente Wymbritseradiel, is de oude naam Wymbritseradeel in de naam van de ijswegencentrale gehandhaafd. Sinds 1 januari 2011 maken Sneek en Wymbritseradiel onderdeel uit van de nieuwe gemeente Súdwest-Fryslân. Het verzorgingsgebied van IJWC-SWIJ strekt zich dus uit over het grondgebied van de beide voormalige gemeenten en is onderverdeeld in 15 rayons. Het gebied bestaat uit een groot aantal vaarten, poelen en meren en is  een geliefd watersportgebied dat ook vele mogelijkheden biedt voor schaatsers om te toeren.

1. Elfmerentocht
2. Wymbritseradieltocht (Fr17a)
3. Poelentocht Heeg (Fr17b)
4. Ronde van IJlst (Fr17c)
5. Acht Merentocht (Fr17d)
6. Poelentocht Blauwhuis
7. Tocht van Tirns

Elfmerentocht

Organisatie en coördinatie: Elfmerencommissie
Uitvoering: IJswegencentrales Sneek-Wymbritseradeel-IJlst, Nijefurd, Gaasterland e.o., Sloten en Bolsward-Wonseradeel

De Elfmerentocht is na de Elfstedentocht de meest bekende schaatstoertocht in Friesland. Zowel zijn bekendheid als zijn reputatie reikt verder dan de provincie Friesland. De tocht wordt vaak beschouwd als generale repetitie voor de Elfstedentocht. Dat geldt zowel voor de organisatie als voor de schaatsers. Aangezien de Elfmerentocht voor een groot deel de route van de Elfstedentocht volgt,  is er dus gerede kans dat na een Elfmerentocht ook die andere tocht doorgang kan vinden. Van de twaalf Elfmerentochten zijn slechts twee edities in winters gehouden dat er geen Elfstedentocht was (1982 en 1987). Ook is de tocht tweemaal na de Elfstedentocht (1963 en 1997) verreden. Voor de schaatsers is het een goede test om te kijken hoe men er conditioneel voorstaat na zo’n 100 km. Zijn de volgende honderd ook nog haalbaar? Het traject met een totale lengte van ca. 115 km voert over elf meren en langs zeven van de elf Friese steden: Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward. Nadat de Elfmerentocht in 1987 wegens overweldigende belangstelling (bijna 20.000 deelnemers) bijna aan zijn eigen populariteit ten onder dreigde te gaan, besloot het bestuur in het vervolg uit veiligheidsoverwegingen een limiet van 12.000 te stellen aan het aantal deelnemers.

In december 2004 nam dat bestuur het besluit bij een volgende editie van de Elfmerentocht de wedstrijd te laten terugkeren. Het wedstrijd technisch gedeelte komt dan in handen van de sectie marathon van de KNSB. Sneek zal dan ook fungeren als startplaats van de wedstrijdrijders.

---

Kwalsterkrabber

In 1985 kenmerkte de eerste winter zich door veel sneeuwval. Omdat het ijs nog niet dik genoeg was, kon de neerslag niet worden verwijderd door de  veegmachines. Daardoor koekte de sneeuw vast aan het ijs en werden de schaatsers ernstig belemmerd. Toenmalig hoofd van de plantsoenendienst van de gemeente Sneek en later ijsmeester van IJWC-SWIJ Luppo Wolthuis ontwikkelde in dat jaar een schaafmachine om de sneeuwkorsten van het ijs te verwijderen. Hij construeerde het voertuig samen met ondernemer Reinder Dekker en het werkvoorzieningsschap Waghenbrugghe. Deze zogenaamde kwalsterkrabber is voorzien van een schaaf van keihard staal

De gereden Elfmerentochten met deelnemersaantallen

De eerste tocht in 1940 werd bij prachtig helder schaatsweer verreden. Al meteen kwamen de deelnemers – ongeveer 1250 toerrijders en 50 wedstrijdrijders – uit heel Nederland. Zo’n 200 schaatsers hadden een woonplaats buiten deze provincie. De toertocht eindigde bij het Paviljoen op het Sneekermeer. De tweede toereditie in 1941 verliep vlekkeloos, maar de start van de wedstrijd had zo’n chaotisch verloop dat de organisatie geen betrouwbare uitslag kon opmaken.

Om de grote toestroom van rijders te kanaliseren, werd in 1942 een huisvestingscomité opgericht om zoveel mogelijk rijders van buiten Friesland in Sneek en omgeving onderdak te kunnen bieden. Ook werden extra treinen naar Leeuwarden en extra trams naar Heerenveen ingezet. De tocht werd verreden bij zonnig weer. Wel ontstond in Galamadammen een chaos bij het café waar moest worden gestempeld. Door de vele rijders kwam er te veel water op het ijs. De stempelaars trokken zich daarom terug in het café, dat prompt overspoeld werd door de horden deelnemers. Het zonnige weer en het goede ijs zorgden er overigens voor dat de stemming onder de schaatsers opperbest was. Op het station in Sneek en in de treinen naar Leeuwarden zongen ze het Wilhelmus en het Fries volkslied als ‘stil’ verzet tegen de Duitse bezetter. De tocht van 1954 was zwaar. Bij temperaturen van zo’n min acht graden, een windkracht van vijf Beaufort en op veel plaatsen hobbelig ijs was het voor veel schaatsers een martelgang.

In 1956 kreeg de organisatie met andere problemen te maken. Op zondag 12 februari was er een pak sneeuw gevallen van 25 tot 40 cm. Het was meteen duidelijk dat er geen wedstrijd kon plaatsvinden. Wel werd in de nacht van zondag op maandag geprobeerd met man en macht en de inzet van sneeuwschuivers, die door tractoren werden getrokken, de route sneeuwvrij te krijgen. Ook op de dag zelf (maandag 13 februari) gingen de mensen van de verschillende ijswegencentrales met hulp van militairen tot het uiterste om de banen er door te krijgen. Een militaire vrachtwagen zakte bij Balk door het ijs. De chauffeur die mee de diepte in ging, kon ternauwernood door omstanders worden gered. Dank zij de inspanningen van velen beleefden 5800 mensen een pracht schaatsdag, zo kopte de Leeuwarder de volgende dag.

De tocht van 1963 was aanvankelijk gepland op woensdag 16 januari, maar werd naderhand verplaatst naar zaterdag 19 januari (de dag na de legendarische Elfstedentocht van Reinier Paping). Ook de Elfmerentocht had alle recht op zo’n kwalificatie. Zoals bekend zorgde de wind er op de dag van de Elfstedentocht voor, dat alle vrijgemaakte ijswegen weer vol stoven. Als eerste maatregel besloot de organisatiecommissie het traject in te korten tot 50 km. In de loop van de dag ontstonden steeds meer sneeuwduinen. Veel deelnemers strandden in Spannenburg, waar men zich overgaf aan de warmte en gezelligheid van ‘De Witte Tent’. Mensen die tot Langweer kwamen werden geacht de tocht volbracht te hebben. Maar tot overmaat van ramp sneeuwde Langweer helemaal in en het dorp raakte daardoor geïsoleerd van de buitenwereld. Er zat voor velen weinig anders op dan te voet te proberen de Rijksweg 43 te bereiken waar men opgepikt werd door auto’s en bussen. Uiteindelijk wist slechts de helft van de deelnemers - ondanks het ingekorte traject - de eindstreep te halen. Aan de wedstrijd namen slechts 50 rijders deel. De rest had de dag daarvoor zijn Waterloo al gevonden.

Het duurde vervolgens maar liefst 19 jaar voordat de achtste editie van de Elfmerentocht gehouden kon worden. Die tocht werd ingekort door kistwerken op onder andere de Morra, maar vooral omdat op dezelfde dag de ZWH-Randtocht ook werd verreden. IJswegencentrale SWIJ was woedend op de organisatie van die laatste tocht. Maar de mannen van de ZWH-Randtocht zagen geen aanleiding hun tocht te verplaatsen, omdat ze deze al lang tevoren hadden aangekondigd. Aangedrongen werd op meer coördinatie door de Friesche IJsbond. Door al dit gedoe zag de Elfmerenorganisatie zich genoodzaakt de Zuidwesthoek met Stavoren, Hindeloopen, Workum en Bolsward buiten het parcours te houden..  

De tocht van 1985 kende weer een normale afstand en route. Maar liefst 11.000 deelnemers meldden zich. Zij zorgden hooguit voor enige verkeersopstoppingen, maar verder kon de organisatie de grote toeloop goed aan. Ook het weer en het ijs werkten goed mee. Een jaar later werd een nieuw deelnemersrecord bereikt Toen werden meer dan 15.000 startbewijzen aan de man gebracht. In de loop van de middag ontstonden  even buiten Hindeloopen problemen. Omdat het ter plaatse te gevaarlijk werd, moest men daar van het ijs. Met boerenwagens en bussen werden de gestrande schaatsers naar Workum vervoerd om daar de tocht te kunnen voortzetten.

In 1987 spraken de media over de ‘Elfmerentocht der duizendtallen’. Naar schatting meldden zich zo’n 25.000 deelnemers. De organisatie ging in eerste instantie uit van een maximum van 16.000 rijders. Naderhand besloot men 3.000 kaarten bij te laten maken, zodat 19.000 schaatsers legaal onderweg waren. De toegangswegen naar Sneek raakten volledig  verstopt. Onder het aquaduct in het Prinses Margrietkanaal ontstond een kettingbotsing. Ook bij de afgiftepunten in café Vellinga, café Prins, hotel Bonnema en de stationsrestauratie heerste chaos. Maar de deelnemer was er dan nog niet, want je moest in de Veemarkthal ook nog een startstempel halen… De totale gang van zaken was voor de organisatiecommissie aanleiding nadien een limiet te stellen aan het aantal deelnemers. Die werd bepaald op maximaal 12.000 personen. In de jaren na 1987 konden de liefhebbers zich vooraf voor de tocht inschrijven. Die inschrijving gold voor drie jaar. Op die manier had iedereen na verloop van tijd weer kans op startrecht. Toen de tocht in 1997 voor de twaalfde keer door kon gaan, waren 8.000 startkaarten bij voorinschrijving verkocht. De resterende 4.000 kaarten werden twee dagen voor de tocht aangeboden. Die moesten persoonlijk in Sneek worden afgehaald. Uiteindelijk reden maar 9.600 schaatsers de tocht. Zo’n 2400 voorinschrijvers maakten geen gebruik van hun startrecht. De tocht zelf verliep nagenoeg vlekkeloos.

Op de medailles van 1940 en 1941 staan de initialen van de VVV Sneek en daarboven het wapen van Sneek (halve zwarte arend links en drie gouden kronen rechts, vastgehouden door een wilde man en een klimmende leeuw). De medailles van 1942 tot en met 1982 tonen de bekende Sneeker Waterpoort, maar verschillen onderling van elkaar. De laatste vier medailles van 1985 tot en met 1997 laten ook de Waterpoort zien, maar zijn identiek aan elkaar.

Wedstrijdmedaille van de VVV Langweer met daar op een zwaan als het symbool van Langweer en het wapen van de gemeente Doniawerstal, bestaande uit een hand met daarop een omgekeerde aardbol

Winnaars wedstrijd (na 1963 is de wedstrijd niet meer verreden):

Heren
1940    1. H. Holtrop, Tjerkgaast en H. Bijlholt, Lemmer; 3. R. de Haan, Echtenerbrug.
1941     geen wedstrijduitslag wegens valse start
1942     1. Joop Bosman, Breukelen; 2. A. Boersma, Oudkerk; 3. J. Muller, Zwolle
1946     1. Anton Verhoeven, Dussen; 2. Joop Bosman, Breukelen; 3. Jan Charisius, Leeuwarden
1954    1. Anton Verhoeven, Dussen; 2. Jan Charisius, Leeuwarden; 3. Jeen van den Berg, Nij Beets
1956     geen wedstrijd
1963    1. Henk Fennema, Suameer; 2. Libbe Kerstma, IJlst; 3. Klaas Visser, IJlst

Dames
1940     Geesje Mink-Woudstra, Langweer
1942     Sjoerdje Faber, Wergea
1946     1. Sjoerdje Faber, Wergea; 2. Toos Kortbeek, Amersfoort; 3. Wobkje Kooistra, Wergea.
1954     1. Toos Kortbeek, Amersfoort; 2. Agnes Termaten, Amersfoort
1963     Mej. A. Winia, Follega (als toerrijdster, vrouwen namen niet deel aan de wedstrijd)

Wymbritseradieltocht (Fr17a)

Organisatie: IJsclubs ‘Heech’, ‘De IJlster Schaats’, ‘Rept U’, Oppenhuizen/Uitwellingerga en ‘Woudsend’ in samenwerking met Sportraad Wymbritseradiel

De Wymbritseradieltocht kon worden gezien als een ode aan de toen nieuwe gemeente Wymbritseradiel.  Op zaterdag 17 januari 1987 begeleidden de gezamenlijke ijsclubs van Heeg, IJlst, Oppenhuizen en Woudsend en de Sportraad Wymbritseradiel 1200 deelnemers langs de 65 km ijsweg. De route was zeer afwisselend en voerde de schaatsers over de Witte en de Zwarte Brekken en over de talrijke poelen tussen Heeg en Oudega. In tussen werd het Heegermeer aangedaan en de Wijmerts en de Bolswarderzeilvaart als verbindingswegen benut. Het was nagenoeg windstil en het ijs was in uitstekende conditie.

Deze tocht werd nog een keer uitgeschreven voor vrijdag 15 februari 1991, maar moest naderhand worden afgelast wegens hinderlijke sneeuwjacht.

Poelentocht Heeg (Fr17b)

Organisatie: IJsclub ‘Heech’

Tot 1970 beperkte de IJsclub ‘Heech’ zijn activiteiten tot de ijsbaan. In 1970 trok het bestuur de stoute schoenen aan en probeerde een eigen toertocht uit. Het werd meteen een succes. Maar liefst 2000 mensen deden op Nieuwjaarsdag 1970 aan de eerste Poelentocht mee. De route voerde vanuit het dorp over de Kerksloot, via Diepe Sloot naar Rintjepoel en Palsepoel. Dan terug over de Rintjepoel naar de Wegsloot en vandaar over de Idzegaasterpoel en terug over de Wegsloot naar het dorp. In 1981 was het niet mogelijk deze route te volgen en werd een tocht van ongeveer 15 km uitgezet op het Heegermeer. Deze tocht heette dan ook niet de Poelentocht, maar de Heegumermeertocht. De laatste jaren is de tocht iets ingekort.

Tijdens de tweede editie van de Poelentocht in 1972 reed ook de vrouw van burgemeester Cazemier van Wymbritseradiel mee. Zij legde het 15 km- traject maar liefst acht keer af. Was ze misschien in training voor de 120 km van de Elfmerentocht? Tijdens de derde editie in 1976 bevonden Atje en Jelle Keulen met hun kinderen uit Jirnsum zich onder de deelnemers. De vierde editie op 7 januari 1979 moest enigszins worden ingekort door stuwijs op de Idsegaasterpoel. Tot overmaat van ramp kampte de organisatie ook nog met materiaalpech zodat de deelnemers hun rondje over een gedeeltelijk niet geveegde baan moesten schaatsen. Roel Bokke Span was die dag ook van de partij.

De zesde Poelentocht in 1981 werd op het Heegermeer verreden en in de advertentie dus aangekondigd als de eerste Heegumermeertocht. In 1985 heette de tocht gewoon weer de zevende Poelentocht. De editie in 1991 kende veel vroege starters, die ’s middags voor de televisie het WK allround voor heren in Thialf wilden volgen.

Op de medaille van Heegumermeertocht in 1981 is de route op het meer aangegeven. De klokkenstoel van Smallebrugge staat afgebeeld op de medaille van de 8^ste tot en met de 11^de Poelentocht. In 1997 heet de tocht op de medaille Puollentocht.

Ronde van IJlst (Fr17c)

Organisatie: IJsclub ‘De IJlster Schaats’, IJlst

De Ronde van IJlst is een vrij nieuwe tocht die sinds 1996 tweemaal is verreden. 

Bij beide tochten was het deelnemersaantal hoger dan de organisatie vooraf had ingeschat. Men had op beide dagen te weinig medailles in huis. Op zaterdag 11 januari 1997 konden 's middags nog snel medailles worden bij geslagen.

Achtmerentocht (Fr17d)

Organisatie: IJsclub ‘De Brekken’, Oudega

De  Achtmerentocht van IJsclub ‘De Brekken’ uit Oudega (W) is eveneens een jonge tocht. De route daarvan loopt over de Oudegaaster Brekken, Sipkemeer, Rietmeer, Het Vliet, Bombrekken, Vlakke Brekken, Ringwiel en Het Hop over een route van 30 km. De start is vanaf camping ‘De Bearshoeke’.

Tijdens de eerste tocht exploiteerden het Foster Parents Plan en de Stichting ‘Doris Mooltsje’ (behoud spinnenkopmolen) een koek-en-zopietent en de stempelposten. Zij mochten de inkomsten behouden. Een van de deelneemsters aan de eerste Achtmerentocht was Atje Keulen-Deelstra.

Van deze ‘tourtocht’ is alleen een medaille bekend. Daarop staat de Bartholomeuskerk uit 1708 van Westhem afgebeeld. De IJsclub ‘Westhem e.o.’ moet in de jaren vijftig van de vorige eeuw een stille dood zijn gestorven. Sinds de oprichting in 1990 behartigt de IJsclub ‘Blauwhuis’  de schaatsbelangen van de inwoners van Blauwhuis en Westhem.

Poelentocht Blauwhuis

Organisatie: IJsclub ‘Blauwhuis’

Nadat de IJsclub ‘Westhem e.o.’ ter ziele was gegaan, werd rond 1990 in deze omgeving opnieuw een ijsclub opgericht. Ditmaal met de naam IJsclub ‘Blauwhuis’. Al in de eerste schaatswinter van zijn bestaan organiseerde deze vereniging in 1991 een toertocht. Het was in feite een kopie van de toertocht ‘De Slach om ’t Waltahûs’, die IJsclub ‘Tjerkwerd’ in 1987 voor het laatst had georganiseerd. De nieuwe tocht heette eerst de Vijfdorpentocht omdat de vijf dorpen: Blauwhuis, Greonterp, Parrega, Dedgum en Westhem moesten worden bezocht. De twee tochten uit 1996 kregen de naam Poelentocht.

Medaille 1991 5 Doarpen Toertocht IJsclub Blauhûs e.o.	Medaille 1996 Blauhûster Puollentocht

‘De Tocht fan Turns’

Organisatie: ‘IJsclub Tirns’

Bij de route van 20 km reden de deelnemers een rondje langs Tirns, Rien, Boazum en Scharnegoutum. De 45 km- tocht verbond de plaatsen Tirns, Rien, Easterlittens, Jorwert, Bears en dan via de Zwette naar Scharnegoutum en Tirns.

Het deelnemersaantal van de tweede editie was in 1991 hoger dan verwacht. Op die zondag 10 februari kon men thuis ook de ontknoping van het WK langebaan in Heerenveen volgen. Meer dan de helft van de deelnemers kreeg de medaille nagestuurd.

Douwe de Jager, één van de ontwerpers van deze nog nooit verreden tocht van IJsclub ‘Rept U’ uit Oppenhuizen/Uitwellingerga, speelde met de gedachte omdat de club in 1999 dringend geld nodig had voor de bouw van een nieuwe kantine. Het idee voor een eigen schaatstoertocht sproot voort uit een overleg met de plaatselijke Oranjevereniging. Op papier ontstonden rondjes van 10 en 25 km die naar keuze een, twee of drie keer kunnen worden gereden. De 10 km-route loopt oostwaarts over de Langstaartenpoel en het Jentjemeer. De 25 km-route gaat ook in oostelijke richting, maar dan over de Goïngarijpsterpoelen, Heerengat en Sneekermeer. De start- en controlekaarten zijn al gedrukt !

Brekken rondetocht

Organisatie van de tocht: ?

Samenvattend overzicht

Gemiddeld 3.092