Artikel 'Tegeltableaus met wintertaferelen'

Kouwe Drukte nummer 20, april 2004, bladzijde 25 en 26

Auteur Minne Nieuwhof

De Nederlandse wandtegel is meestal 13x13 cm groot. De tegelschilders zijn er vaak in geslaagd op deze beperkte ruimte zeer gedetailleerde tafereeltjes af te beelden. Ik denk bijvoorbeeld aan tegels met uitvoerige afbeeldingen van gebeurtenissen uit de bijbel. Meer mogelijkheden om een tafereel uit te beelden bieden natuurlijk tegeltableaus. Dit zijn eigenlijk een soort schilderijen, maar dan op tegels. Deze bestaan uit twee of meer tegels. De grootste die bekend zijn bestaan uit meerdere honderden tegels, maar de meeste zijn 2x2, 2x3 of 3x4 tegels groot. Hierop zijn zeer verschillende decors afgebeeld. Verschillende komen veel voor, zoals die met een paard of een koe, al of niet begeleid door een boer en een boerin, en tableaus met de afbeelding van een landschap, al of niet met een toepasselijk onderschrift. Ook zijn er veel tableaus met Bijbelse voorstellingen, met scheepstaferelen of met een grote bloemvaas gemaakt (Pluis 1997).

De lezer van Kouwe Drukte is natuurlijk in de eerste plaats geïnteresseerd in tableaus met schaatsers en winterlandschappen. Deze komen voor, maar helaas niet in grote aantallen. Als de tegelschilder van zo’n 200 jaar geleden geweten had van het bestaan van een bende van fanatieke schaatsenverzamelaars 200 jaar later, dan zou hij er zeker meer gemaakt hebben. Dit zij zo.

We moeten ons tevreden stellen met het weinige dat er tot ons gekomen en overgebleven is. En dan begin ik meteen met een absolute topper. Toen ik in het zevende nummer van Kouwe Drukte schreef over arrensleden, heb ik een deel van een zeer fraai 18de eeuws Fries tegeltableau met schaatsers en  een arrenslee afgebeeld. Alleen al over dit tableau, dat uit 4x6 tegels bestaat, kun je een artikel schrijven en in ieder geval is het de moeite waard het hier in zijn geheel af te beelden. Het bevindt zich in een monumentaal pand in de Friese plaats Aldeboarn dat eigendom is van de Vereniging Hendrick de Keyser. Er is uitgepluisd dat het in 1762 in Makkum bij Tichelaar door de tegelschilder Dirk Danser gemaakt is. Het behoort tot een serie van drie taferelen, links de zomer, in het midden ons wintertafereel (Afb.1) en rechts de herfst.

Verder werd ik geattendeerd op een tableau van 8x7 tegels dat in het verleden geplaatst was in de uitspanning “Het Kalfje” aan de Amstel dat in 1966 gesloopt is. Een goede foto hiervan is helaas niet beschikbaar. Op de interieurfoto die ik toegestuurd kreeg zijn rondom de haard naast losse tegels diverse tegeltableaus ingemetseld. Op één van die tableaus ontwaren we op de voorgrond een tent met een uitgestoken driekleur en verder een schaatsende figuur. Boven dit tableau was een tableau van 8x2 tegels geplaatst met het opschrift: VAN HOUTEN’S CACAO. Blijkbaar wilde dit bedrijf reclame maken voor het in een koek en zopie meest geserveerde drankje, warme chocolademelk, en dat moest natuurlijk van cacao van deze firma gemaakt zijn. Hoe oud dit tableau was is niet bekend en ook niet waar het gemaakt is. Mogelijk in Harlingen. Het ging na een brand in 1944 verloren. In de schaatswereld is “Het Kalfje” trouwens geen onbekende getuige bijgaande advertentie die de toenmalige eigenaar plaatste in het Algemeen Handelsblad van eind januari 1838 (afb. 2).

Nu we toch op de Friese toer zijn wil ik de eerste helft van dit artikel besluiten met een 18^de eeuws Fries tableau van 3x4 tegels met een fraaie blauwe bloempot met op het voetstuk twee paardjes en met erin de afbeelding van een winterlandschap met schaatsende figuren (afb. 3). Het bevindt zich in het Eerste Friese Schaatsmuseum in Hindelopen. Daarmee houdt mijn oogst van vroege tableaus met schaatstaferelen op. In het tweede deel van dit artikel gaan we op de moderne toer.