Artikel 'Moderne tegels met winterlandschappen'

Kouwe Drukte nummer 22, januari 2005, bladzijde 14 en 15

Auteur Minne Nieuwhof

Vroeger werden tegels handmatig gemaakt en daarna gebakken, vervolgens werden de tegels beschilderd en voor de tweede keer gebakken. Maar halverwege de 19de eeuw ging men over tot het industrieel maken van drooggeperste tegels in een tegelpers. De vakman kan op deze wijze per dag meer dan duizend tegels maken. Op de achterkant van deze perstegels vindt men meestal ribbels en soms ook een firmanaam. Deze tegels werden na het persen soms eerst niet meer gebakken, maar kunnen meteen geglazuurd en beschilderd of bedrukt worden, waarna ze in de oven worden geplaatst. Deze ontwikkeling maakte het mogelijk om een tegel tegen een veel lagere prijs te fabriceren. Deze techniek, die vooral in Engeland werd ontwikkeld, is pas aan het eind van de 19e eeuw ook door enkele Nederlandse bedrijven overgenomen. In het Nederlands Tegelmuseum in Otterlo staat een pers die in het verleden gebruikt is door het aardewerkbedrijf Westraven in Utrecht.

Dit artikel zou niet geschreven zijn als ik onlangs niet enkele perstegels met een fraai winterlandschap kon kopen. Alvorens deze serie artikelen af te sluiten leek het mij voor de volledigheid juist hieraan nog aandacht te schenken. Op de achterkant van de eerste tegel staat “Ste Céramique Wyck Maestricht”. De tegel dateert uit het begin van de 20e eeuw.

Op de voorkant staat een reproductie van een schilderij met een winterlandschap dat hier handmatig op is geschilderd. Het is een schilderij van de bekende 19e eeuwse schilder Schelfhout die veel ijs- en winter- gezichten op zijn naam heeft staan. Het staat niet vast dat deze tegel ook op het bedrijf in Maastricht geschilderd is. Het gebeurde in die jaren, en ook vandaag aan de dag nog, dat tegelbakkerijen niet beschilderde tegels aan ateliers verkochten die deze dan decoreerden.

 

De tweede tegel is een 4 mm dikke tegel met de cijfers 84 en 15 en de firmanaam Mosa op de achterkant. Het cijfer 84 zou op het jaar van vervaardiging (1984) kunnen slaan. Dus ook een tegel uit het Maastrichtse, weer de reproductie van een schilderij met een winterscène. Mogelijk was de tegel voor de Engelse markt bestemd, getuige de tekst linksonder “Going to Market. Christmas 1849”. Dit jaartal slaat natuurlijk op het jaar dat het schilderij gemaakt is en niet op de ouderdom van de tegel. Aan enkele deskundigen vroeg ik op welke wijze de tegel beschilderd zou kunnen zijn. Ze waren het er wel over eens dat de tegel bedrukt was en niet met de hand beschilderd. Of dit met de oude transfertechniek gebeurd is staat niet helemaal vast. Hierbij drukt men een plaatje op het te versieren oppervlak, in dit geval een tegel. Deze techniek is in de 19^de eeuw ontwikkeld, veel toegepast en in de plaats gekomen van het tijdrovende en daardoor kostbare schilderen met de hand. Een mogelijkheid is ook dat de afbeelding door zeefdrukken op de tegel is overgebracht. Maar wie ben ik om hierover een uitspraak te doen?

Ik besluit dit artikel met een tableautje van zes tegels elk van 10.5 x10.5 cm, dus van een kleiner formaat dan gewoonlijk. Het is een reproductie van een schilderij van de schilder Van de Stok uit 1874. Het tableau is van recente datum en met de hand geschilderd door de Meester tableauschilder Cees van Leeuwen. Op de achterkant is een door deze schilder ondertekend “Certificaat echtheid van handschilderwerk” geplakt.