Artikel 'Koperen “tegels” met schaatsers'

Kouwe Drukte nummer 23, april 2005, bladzijde 33 en 34

Auteur Minne Nieuwhof

Bij tegels denken we aan vierkante plaatjes van klei die, door ze aan een hoge temperatuur bloot te stellen, gehard zijn. De tegels zijn meestal wit geglazuurd en al of niet met een ornament versierd. Wanneer ik het tot voor kort over tegels had, had ik altijd deze keramische producten op het oog. Zoals gezegd “tot voor kort”.

Bij een zolderopruiming vond een tegelvriend kort geleden twee koperen plaatjes, beide circa 11.5 cm in het vierkant. Op de plaatjes is een schaatsend paar in een Markens kostuum afgebeeld. De associatie met tegels wordt gewekt door de hoekvulling, in dit geval een soort roosje. Vandaar mijn aanduiding koperen “tegels”. Aan ringetjes op de achterkant kunnen ze opgehangen worden. Het was de eerste keer dat ik hiermee kennis maakte.

Andere Poolsterleden zullen deze producten van de Nederlandse kunstnijverheid ook wel kennen. Maar bij mij heeft het lang geduurd voordat ik zulke tegels met schaatsers tegenkwam. Reden waarom ik hierbij kort mijn bevindingen meedeel. Bij de meest interessante van de twee “tegels” staat de afbeelding overhoeks. De voorstelling is gedetailleerd met een huisje en een boerderij met een rokende schoorsteen op de achtergrond. De voorstelling op de andere “tegel” staat “gewoon rechtop” en is veel minder scherp. Het lijkt een goedkope versie van het eerste tegeltje.

Er rijst natuurlijk meteen de vraag hoe dergelijke artikelen gemaakt zijn. Na het nodige heen en weer vragen – zelfs een Delfts ingenieur kwam eraan te pas – kwam de volgende techniek boven water. Het procédé om dergelijke objecten te maken is nogal omslachtig en vond plaats in gespecialiseerde bedrijven. Voor de productie werden circa 0.2 mm. dikke platen van latoenkoper gebruikt. Dit is zogenaamd geelkoper, ook messing genoemd, en is een legering van circa 70% roodkoper en 30% zink. De voorstelling staat in reliëf uitgebeeld op een mal. Hierop legt de koperslager de koperplaat waarna de afbeelding er wordt ingeperst. Het persen vindt enige malen achter elkaar plaats. Zou men de voorstelling in één keer in het koper willen persen dan zou de dunne koperplaat gaan scheuren. Naarmate de plaat vaker door de pers gaat is de voorstelling scherper afgebeeld. Waarschijnlijk is het tweede tegeltje minder vaak door de pers gegaan en is daardoor de afbeelding onscherper.

Precies dezelfde voorstelling komen we tegen op een rond koperen bord met een diameter van 26 cm, met in het centrum weer hetzelfde schaatsende paar en met een brede rand met een florale versiering (Afb.1). De scherpte van de voorstelling op dit bord houdt het midden tussen die van de twee tegeltjes.

We komen ook grotere koperen platen met uitgebreide wintertaferelen tegen. Een voorbeeld daarvan is een in koper geperst Markens tafereel dat 55x30 cm groot is. Rechts onder staat Marken en links onder de moeilijk te ontcijferen naam Gabriel Nicolet. Deze koperen plaat is gemaakt naar een gravure van Gabriel Nicolet uit 1895.
Natuurlijk zijn dergelijke zaken interessant voor de verzamelaar van winterse objecten. Maar we zijn nu wel heel ver van ons oude onderwerp, de tegel, afgedwaald. Daar komen we de volgende keer op terug, maar daarvoor is nog wat onderzoek nodig. Excuses!