Artikel 'Schaatsers op tegels'

Kouw Drukte nummer 3, september 1998, bladzijde 36 en 37

Auteur Minne Nieuwhof

In een vorige Kouwe Drukte schreef ik over winterse tafereeltjes op Nederlandse wandtegels.  Een andere voor de schaatsenliefhebber (is dat identiek met schaatsliefhebber?) interessante tegel is die met individuele schaatsers zonder een landschaps­achtergrond.  Deze figuurtegels zijn vanaf de 17e-eeuw gemaakt.  De vroegste zijn behoorlijk dik, soms meer dan 1,5 cm, en hebben een fors getekend hoekmotief.  De meest voorkomende hoekmotieven zijn de "ossenkop" (fig.1) en "spin" (fig.2).

Latere tegels zijn dunner (men werd zuiniger met de klei en ook de hoekmotieven en afgebeelde figuren werden kleiner. Aan de hand van deze karakteristieken kan een leek al gauw uitma­ken hoe oud een tegel ongeveer is. Houvast bieden ook de zogenaamde "putjes" die in één of meer tegelhoeken voorkomen. Deze putjes zijn gaatjes die veroorzaakt werden door de spijkertjes op de vierkante tegelplankjes die op de vochtige nog niet gebakken tegel werden gelegd en waarlangs de tegel werd afgesneden. De spijkertjes dienden om verschuiven van de tegel bij het snijden te voorkomen. Alleen tegels van voor 1850 hebben meestal één of meer putjes.

 

 

 

 

Tegels met schaatsers kunnen in een aantal categorieën worden ingedeeld:
1. Met schaatsende man (of een enkele maal een vrouw), die van ons weg schaatst en die we dus op de rug zien.
2. Met schaatser die we in zijaanzicht zien, vaak met een ijsstok over de schouder.
3. Met knielende schaatser, die bezig is schaatsen onder te binden.
4. Met schaatser die achterover valt.
5. Met schaatser die een slee voortduwt.
6. Met een soort dansende schaatser. Terwijl de figuren op de hiervoor genoemde tegels meestal nogal stijf getekend zijn, is deze figuur veel vlotter getekend.

We beëindigen deze opsomming die waarschijnlijk niet volledig is. De meeste van deze tegels dateren uit de 17e-eeuw en zijn blauw. Paarse tegels kwamen toen bijna niet voor. Een vroege polychrome kwadraat- of cirkeltegel is mij niet bekend, maar komt misschien ook voor. Latere tegels met schaatser zijn vaak tegels uit series met kinderspelen of amors. Deze worden in een volgend artikeltje behandeld.

De tegels zoals besproken kwamen vaak voor in series met voorstellingen van andere figuren en zijn vrij zeldzaam.