Artikel 'Majolicaborden met schaatstaferelen'

Kouwe Drukte nummer 48, oktober 2013, badzijde 30 t/m 32

Auteur Minne Nieuwhof

Majolicaborden met schaatstaferelen
In de 16^de en 17^de eeuw zijn veel zogenaamde majolicaborden gemaakt. De naam is afgeleid van die van het eiland Majorca, dat in die jaren een belangrijke doorvoerhaven van dit soort aardewerk was. Majolicaborden zijn aan de voorkant met het ondoorzichtige tinglazuur bedekt en aan de achterzijde met het goedkopere en doorzichtige loodglazuur. Bij het bakproces werden de borden in de ovens gestapeld en van elkaar gescheiden door zogenaamde proenen. Op majolicaborden zijn de afdrukken van de proenen als kleine beschadigingen op de voorzijde zichtbaar. Later werden de borden aan beide zijden met tinglazuur bedekt en werden de borden in kokers gebakken en ontbreken de karakteristieke afdrukken van de proenen.

Majolicaborden zijn in Nederland vanaf het eind van de 16^de eeuw gemaakt. De productie ervan begon in Haarlem. Later verplaatste het productiecentrum zich naar Delft.

De afbeeldingen op de vroege Nederlandse majolicaborden zijn tot het begin van de 17^de eeuw sterk geïnspireerd op de polychrome ornamentele versieringen op keramische producten uit Zuid-Europese landen. Daarna verandert dit, mede onder invloed van het blauwe Chinese porselein en komen ook meer figuratieve decors in zwang.

Majolicaborden met schaatsers
Na deze wat lange inleiding over majolicaborden mijn verhaal over majolicaborden met schaatstaferelen. Ik heb nooit echt schaatsen verzameld. Ik had meer belangstelling voor andere winterse objecten, zoals voor tegels met schaatsers. Die belangstelling lag als verzamelaar van tegels meer voor de hand. In de buurt daarvan komen ander keramische producten zoals borden met winterse taferelen. Daarvan heb ik zo langzamerhand een flink aantal. Op Marktplaats worden deze regelmatig aangeboden. Meestal betreft het borden van recente datum. Echte antieke borden heb ik niet. Die zijn mij ook nooit aangeboden en ik zat er ook niet achteraan. Dan is er die eerste Poolsterbijeenkomst in Almere. Jan Gores laat mij de ziel van een vroeg majolicabord met een schaatser achter een slede zien en stuurt een foto met commentaar op naar de redactie van Kouwe Drukte. Kunnen wij met zijn allen daarvan genieten.

In het kader van een studie over herdertegels bladerde ik kort geleden in het fraaie boek Dutch Majolica & Delftware(1550-1700) en zie op pagina 207 twee borden met schaatsende figuren achter een slede. Na contact met Jan hierover blijkt dat het tafereel op het onderste bord hetzelfde is als dat op zijn bord. Het betreft een bord dat in Haarlem tussen 1630 en 1650 is gemaakt. Deze borden komen uit de collectie van Van Drecht, de trotse eigenaar van de fraaie majolicaborden die in dit boek zijn afgebeeld. Als goede kennis benaderde ik hem. Tegen publicatie van de borden had hij geen bezwaar, maar hij wilde de huidige collectie in stand houden en wilde de twee borden niet verkopen. Zo werd mij een financiële aderlating bespaard.

Dood spoor
Deze ontmoeting bracht mij ertoe ook eens te speuren naar andere vroege borden met schaatsers.
In Friesland is uitvoerig onderzoek gedaan naar de producten van de ‘gleibakkerijen’ in deze provincie. Over de resultaten zijn verschillende dikke pillen geschreven. Maar in geen daarvan vond ik iets over schaatsers op majolicaborden. Ook in de collecties van het Harlinger Aardewerk Museum en het schaatsmuseum in Hindeloopen kwam ik geen vroege borden met schaatstaferelen tegen.
Voorlopig zullen we het hiermee moeten doen. En natuurlijk wordt de familie Gores van harte gefeliciteerd met hun bijzondere en voor mij benijdenswaardige aanwinst!

Bron: F.T. Scholten – Dutch majolica and Delftware (1550-1700), 1993, 263 pp.

Met dank aan de heer Van Drecht voor de kleurenafbeeldingen van de majolicaborden.