Artikel KD34

IJswegenkaart - Zuid-Holland benoorden Maas en Merwede

Auteur Matthy van Klaveren

In de jaren dertig van de twintigste eeuw begon de ANWB zich steeds nadrukkelijker met het ijsverkeer en ijstoerisme te bemoeien. In advertenties van de jaren twintig wordt naast de ANVV (Algemeen Nederlands Vereniging Vreemdelingenverkeer) ook de ANWB genoemd als punt waar de ijskaarten van de ZHIJ (Zuid Hollandsche IJsvereeniging) zijn te verkrijgen. De IJ van de ZHIJ is dan inmiddels veranderd van IJsvereeniging in IJsbond en als voorzitter Margadant in 1922 overlijdt neemt W.G. de Knokke van der Meulen de voorzittershamer over. Hij is tevens consul van de ANWB zoals blijkt in 1936, wanneer vanwege zijn overlijden een gedenkplaat wordt onthult. Misschien zijn de beide functies van Knokke van der Meulen van invloed geweest op nauwere samenwerking van beide organisaties. In ieder geval wordt in 1933 een initiatief opgestart bij de ANWB om te komen tot ijswijzers in Zuid-Holland. De bedoeling was om dit nog voor diezelfde winter te realiseren, maar het duurt toch wat langer. In maart 1934 wordt uiteindelijk de eerste ijswijzer feestelijk onthult door de waarnemend burgemeester van Wassenaar, de heer A. Boichel, bij café “De Landbouw” aldaar. Hierbij is Knokke van der Meulen namens de ZHIJ aanwezig. Een klein stukje uit De Kampioen van 1934, die als titel had:

De eerste ijswijzer onthult
Alleen wanneer er ijs is, werkelijk stevig ijs voor schaatsentochten, vindt men de ijswijzers – in totaal komen er 150 langs de vaarten van geheel Zuid-Holland verspreid – bereid
hun taak te vervullen; gedurende den tijd, dat het niet echt winter is, dommelen zij in een schuurtje en slechts een laag voetstuk geeft de plaats aan, waar zij tronen, wanneer het vriest.

Bij de onthulling in 1934 zijn er 18 stuks en in 1935 heeft men het over 30 stuks. De eerst volgende vijf jaar zijn er geen winters van betekenis en in de oorlog ontbrak de behoefte of de mogelijkheid om de wijzers te plaatsen. In ieder geval gaat men in 1946 op zoek naar de ijswijzers en men vindt er slechts één terug. Zijn ze misschien tijdens de hongerwinter in de houtkachel verdwenen? Hoe dan ook, de ijswijzers vinden een snelle ondergang zonder dat ze ooit gebruikt zijn. Hoewel … deze ijswijzers hebben tot voorbeeld gediend voor de ANWB fietshandwijzers, zoals die tot op de dag van vandaag overal in den lande zijn te vinden. Later hoop ik nog eens een stukje te maken over ijs- of handwijzers zoals die binnen de verschillende bonden lange tijd gebruikt zijn.

Misschien is het toeval, maar in 1934 komt de ANWB ook, in samenwerking met de ZHIJ, met hun eerste ijswegenkaart. Wat direct opvalt is dat nu voor het eerst gesproken wordt over ijswegenkaart. Voorheen werd gesproken over ‘IJskaart’ of ‘Terreinkaart voor Schaatsenrijders’ en in Friesland over ‘Sportkaart’. De kaart is vervaardigd door de Rijks Topografische Dienst. Deze was in 1932 uit diverse reorganisaties ontstaan en toen gevestigd in Delft. Vermoedelijk is een reeds bestaande stafkaart als ondergrond gebruikt waar met dik blauw de belangrijkste ijswegen van Zuid-Holland op zijn aangegeven. Ook de plaatsnamen zijn in dik blauw over de bruine plaatsnamen gedrukt. Op de zeer eenvoudige legenda staan alleen de ijswegen en de ijswegen over druk bevaren wateren aangegeven.

Het is een set van twee kaarten, die elk los te koop waren voor f 0,60 per stuk. Toch tref je bij verzamelaars bijna altijd de twee kaarten aan, waardoor ik vermoed dat de kaarten meestal gezamenlijk voor f 1,20 over de toonbank gingen. In het archief van de ANWB is nog een financieel overzicht aanwezig van 1934 waaruit blijkt dat er van elke kaart 1000 exemplaren zijn gemaakt en dat de kostprijs van deze kaart uitkwam op 0,50 per stuk. Persoonlijk vind ik deze kaarten de minst mooie en het minst tot de verbeelding sprekend van de kaarten van voor de Tweede Wereldoorlog. Met een schaal van 1:50.000 is de kaart wel goed leesbaar en het formaat inclusief marge van 57,5 X 94,5 mag zelfs fors genoemd worden. Vreemd is wel weer dat de kaarten beide dezelfde naam hebben ‘IJSWEGEN IN ZUIDHOLLAND (Benoorden Maas en Merwede)’. Soms hebben de kaarten een handgeschreven toevoeging van N(oord) of Z(uid) om het verschil aan te geven. Zowel de kaarten in het archief bij de ANWB als mijn eigen kaarten hebben aanvullingen of opmerkingen. Dit kan zijn gebeurd naar aanleiding van ijsberichten, die door vestigingen van de ANWB werden verspreid over de toestand van het ijs. De kaarten in het archief zijn mogelijk afkomstig uit een vestiging van de ANWB, waar men de gegevens over het ijs inventariseerde om ze later wereldkundig te maken.

Bronnen

1. Persoonlijke archieven Aad v.d. Ouweelen en Matthy van Klaveren
2. Archief ANWB