Artikel KD42
IJswegenkaarten De IJskaart van Utrecht
Auteur Matthy van Klaveren
De Stichtsche IJsbond wordt in 1907 in Utrecht opgericht en zal slechts 15 jaar bestaan. In december 1922 komt er een einde aan de bond, die dan de laatste jaren al een zieltogend bestaan lijdt. In het begin van het bestaan worden er allerlei initiatieven genomen. Zo probeert men om bondstochten te organiseren, wat een aantal keren lukt. Ook probeert men te bewerkstelligen dat het ijs in de binnenwateren niet meer gebroken wordt. Hiertoe wendt men zich tot Gedeputeerde Staten. De bond wil tot een vaarverbod komen bij ijsvorming, echter G.S. wil hier niet aan. Toch boekt men af en toe een klein succesje als enige burgemeesters een dergelijke bepaling wel opnemen in de politieverordening.
In 1909 werd er reeds melding gemaakt in het Utrechts Nieuwsblad van 29 november 1909 dat er een ijskaart gemaakt zou worden, maar dat deze in dat jaar nog niet kan worden uitgegeven, daar alle gegevens nog niet zijn verzameld. In dezelfde courant van 13 december 1910 wordt in een verslag van de jaarvergadering melding gemaakt dat er een ijskaart in voorbereiding is.
Het jaar daarop blijkt dat er nog een drukwerk op stapel staat. In het verslag over de jaarvergadering van 1911 wordt er met geen woord over gerept, maar de propagandacommissie deelde bij monde van de heer Andrau mede, dat een gekleurde reclameplaat is ontworpen. (U.N. 4 november 1911). Zie omslag voorzijde.
In het Utrechts Nieuwsblad van 20 januari 1912 staat het volgende stukje opgenomen:
‘De Stichtsche IJsbond heeft een duidelijke kaart uitgegeven, waarop de belangrijkste ijsbanen in de provincie Utrecht voorkomen. Ongetwijfeld zal deze practische kaart van veel nut voor de schaatsenrijders zijn en dikwijls geraadpleegd worden. Van deze ijskaart is voor ieder lid van elke afdeeling, van den Stichtsche IJsbond een exemplaar gratis bij den secretaris dier afdeling verkrijgbaar.’
Het tijdstip van deze publicatie is niet zo vreemd, want in de winter van 1911-1912 is het lang zacht. Maar van 15 tot 20 januari is het vriezend en ook eind januari vriest het. Vervolgens is er een felle korte kou-inval. Begin februari vriest het ‘s nachts 15 tot 20 graden. Op maandag 5 februari vriest het nog 8 graden, maar op dinsdag is het 4 graden boven nul. De Elfstedentocht gaat woensdag na stemming toch door, al heeft het de nacht ervoor behoorlijk geregend. Misschien is de kaart aan het begin van deze ijsperiode eindelijk gedrukt.
In eerdere overzichten wordt vaak melding gemaakt dat deze ijskaart in 1910 zou zijn uitgegeven, dit lijkt mij onjuist. De man die zich met de kaart bezig hield was H.A.M. van Hoffen. Hij was directeur bij drukkerij J. van Boekhoven en hoewel het nergens staat aangegeven, ligt het natuurlijk erg voor de hand dat de kaart daar gedrukt is. Bovendien staat er aan de voorzijde van de kaart reclame opgenomen van deze drukker naast reclame van Koninklijke Utrechtse Fabrieken van Zilverwerken C.J. Begeer, de stoomschaatsenfabriek G.S. Ruiter uit Akkrum, Blooker’s Daalders Cacao en hotel-café De l’Europe’, Vreeburg 17 in Utrecht. Op dat laatste adres vond veelvuldig de jaarvergadering van de IJsbond plaats.
De achterzijde van de kaart staat geheel vol met advertenties. Hieronder een advertentie van A.K. Hoekstra schaatsenfabriek uit Warga. In de advertentie wordt melding gemaakt van een groot aantal bekroningen met gouden en zilveren medailles. De laatste in de reeks is een gouden medaille in 1910 in Haarlem. Waarschijnlijk is hieruit opgemaakt dat de kaart in dat jaar ook is vervaardigd. Ook bij Blookers’s Daalders Cacao is nog een aardig detail op te merken. Vanuit de advertentie staat een rode pijl naar een plek aan de Amstel onder Amsterdam, met in de advertentie de tekst ‘Hier staat de fabriek waar de bekende Blookers Daalders Cacao gemaakt wordt.’ Rechts onderaan de kaart werd in rode letters de oproep geplaatst om verbeteringen, wijzigingen of aanvullingen aan H.A.M. van Hoffen, 44 Breedstraat Utrecht op te zenden door deze ‘met rooden inkt op dit exemplaar te willen aanbrengen en daarna onderteekend en gefrankeerd toe te zenden. Men ontvangt dan kosteloos een nieuwe kaart.’
Van Hoffen maakt in ieder geval geruime tijd deel uit van het Hoofdbestuur, want hij wordt zowel in 1911 als in 1914 herkozen. H.A.M. van Hoffen komen we later nog een keer tegen bij de bestuurders van de ‘Utrechtsche IJsclub “De Zilveren Schaats”’ in 1920-1921. Een ijsclub voor de hoogste sociale kringen uit de stad, waar men niet zomaar lid van kon worden.
De kaart bestrijkt het gebied van Amsterdam tot Schoonhoven aan de Lek in het zuiden. De stad Utrecht en Naarden markeren de oostgrens en Sloten, Uithoorn en Goejanverwellesluis liggen nog net aan de westzijde van de kaart. De berijdbare ijsroutes zijn in blauw aangegeven op een geelkleurige ondergrond. Onderaan de kaart wordt een oproep gedaan door secretaris mr. R. van Woelderen, Nassaustraat 17 in Utrecht:
‘De IJsbond bevordert het verkeer over het ijs in de provincie Utrecht en aansluitende banen, door het verbeteren van de toestanden op de ijsbanen, het behoorlijk onderhouden der ijsbanen, het verzekeren der baanvegers tegen ongevallen, het uitgeven eener ijskaart, het dagelijks gedurende den ijstijd verspreiden van ijsberichten, het voorstaan van de belangen der schaatsenrijders, bij de eigenaars van vijvers, kanalen, bruggen, vlonders, stoomgemalen, bouw- en weiland, en het aandringen bij de bevoegde autoriteiten op sluiting der vaart gedurende den ijstijd. Voor elke vereniging tot bevordering der ijssport in de provincie Utrecht bestaat gelegenheid zich bij den Bond aan te sluiten.’
De schaal ontbreekt maar is ongeveer 1:125.000. De kaart is groot 54 x 29 cm, maar trek je de marge waar de reclame staat er van af dan blijft er een kaart over van 44 x 19,5 cm. Een betrekkelijke kleine kaart dus. Hoeveel er van gedrukt zijn is niet bekend. Zoals reeds opgemerkt was de kaart gratis voor leden en anderen konden de kaart aanschaffen voor 0,10 cent. Het ligt voor de hand dat de kaart zo goedkoop kon zijn door de vele reclame die er op vermeld stond. Zo ook reclame van ‘Het Spijkervat’, een ijzerwarenhandel van G.W. van Dillen jr. aan het Vredenburg 20. De zaak bestaat nog steeds en vermeldde zijn naam onder andere op schaatsen van Ruiter uit Akkrum.
Dan ben je bijna klaar met je verhaal en duikt er ineens nog een stukje op uit Het Nieuws van de Dag van 27 december 1910. Hierin staat: ‘De heer H.A.M. van Hoffen deed meededeling aangaande de door hem ondernomen samenstelling van de ijskaart van den Bond. De kaart is thans gereed en zal deze winter worden uitgegeven.’ De winters 1910 t/m 1916 zijn zacht of normaal, hoewel er in 1912 zoals aangegeven zelfs nog een Elfstedentocht is. Hierdoor en door de functie die H.A.M. van Hoffen had bij drukkerij Van Boekhoven lijkt het mij aannemelijk dat de kaart pas in januari 1912 is gedrukt.
Bronnen
met dank aan Ron Couwenhoven en Wiebe Blauw
1. Van Glis tot Klapschaats (W. Blauw)
2. Bar en Boos (Drs. J. Buisman)
3. De Zilveren Schaats (Bas Nugteren)
4. Utrechts archief (diverse uitgaven Utrechts Nieuwsblad)