Artikel KD47

IJswegenkaarten - Terreinkaart Alblasserwaard

Auteur Matthy van Klaveren

‘Terreinkaart der Alblasserwaard, uitgegeven door den “IJsbond Alblasserwaard” ten behoeve van schaatsenrijders. De met dik blauw aangegeven wateren zijn de meest gebruikelijke ijswegen van de waard. Deze kaart is door eene commissie uit den bond zoo volledig mogelijk samengesteld, evenwel stelt de bond zich niet verantwoordelijk voor eventuele fouten of onvolledige opgaven.’

Deze tekst staat bovenaan de kaart en geeft prima weer waar de kaart voor bedoeld is en wat er op de kaart te zien valt. De kaart werd uitgegeven in 1896 en is gedrukt door Lith. v. Kühn & Zoon uit Rotterdam. De schaal is 1:50.000. De kaart is uitgevoerd in licht- en donkerblauw, rood en oranje. Kortom de kaart is heel duidelijk en goed bruikbaar. Uit de tekst kan worden afgeleid dat de kaart van de Krimpenerwaard als voorbeeld heeft gediend. Zo staat bij de ‘Mededeelingen’ vermeld dat de overstappen hier niet zijn aangegeven. Dit is op de kaart van de Krimpenerwaard wel gedaan. Voor de handwijzers gebruikt men hetzelfde teken en ook de veren over de Lek en Merwede staan aangegeven. Op deze kaart worden ook de aanlegsteigers van de ‘Stoombootdienst op de Lek’ en de aanlegsteigers aan de Noord en Merwede van de Stoombootvaart vanuit Rotterdam op Gorinchem aangegeven. Er zal vanuit Rotterdam belangstelling geweest zijn om de schaatsen onder te binden in de Alblasserwaard. Een advertentie uit het Rotterdamsch Nieuwsblad (zie afb.) vertelt ons dat de kaart verkrijgbaar is bij IJsclub Kralingen en omgeving en bovendien staat de prijs van f 0,50 vermeld. Sportieve Rotterdammers gingen dus niet alleen naar Gouda voor stroopwafels of een Goudse pijp, maar ook de Alblasserwaard in om te toeren. Mij zijn geen verhalen bekend van grote tochten, maar maak je gebruik van een Stoombootdienst om ergens te starten in de Alblasserwaard en daarna steek je over met een veerdienst naar de Krimpenerwaard om vervolgens na daar te hebben gereden de IJssel over te steken, dan zou je via de Rotte en de Rottemeren weer terug kunnen rijden naar Kralingen. Het ligt er natuurlijk aan welke omzwervingen je in beide waarden maakt, maar een tocht van ruim 100 km is zo toch samen te stellen.

Kaart ging lang mee
De oplage en de ontwerper blijven duister, maar de oplage zal toch aanzienlijk geweest zijn. Dit valt af te leiden uit een paar gegevens. De kaart doet in 1904, dus acht jaar na uitgifte, nog mee aan de wintersport- en tuinbouwtentoonstelling in Den Haag en wint de eerste prijs. In de Nieuwe Gorinchemsche Courant van 18 november 1915 wordt gesproken over een herdruk van de terreinkaart; er wordt besloten nog even te wachten. Dit is dan dus bijna twintig jaar na de eerste uitgifte. Bovendien heb ik een tiental kaarten weten te traceren en dat is een redelijke hoeveelheid. Nu komt dit waarschijnlijk ook wel omdat de kaart achter in een boekje is geplaatst en daardoor makkelijker bewaard blijft. Het boekje heeft een hard kartonnen omslag en daarnaast vier pagina’s tekst. Op de eerste pagina staan de ‘Mededeelingen’. Op de tweede pagina staan de ‘Aanbevelenswaardige Hotels, Café’s en Herbergen’ en bovendien waar ‘Postkantoren, Hulp-postkantoren en Telegraaf- kantoren’ gevestigd zijn. Op de derde pagina staat ‘Afstanden rijdens op Schaatsen’ en op de vierde pagina ‘Waarschuwingen’. De waarschuwingen geven aan waar er wellen zijn, maar er staat ook: ‘De Keulsche vaart wordt door de stoomvaart zoolang mogelijk opengehouden; meestal wordt langs de kant heen een baan aangelegd, die dan zeer druk bereden wordt.’ Hier wordt bedoeld het Merwedekanaal die vroeger deel uitmaakte van de Keulsche vaart, welke liep van Gorkum via Utrecht naar Amsterdam, en een aaneenschakeling was van bestaande waterlopen die verbreed waren.

Toertochten
Met behulp van de kaart kan er een mooie tocht door de Alblasserwaard gereden worden. Het is zelfs mogelijk om langs de plaatsen in de waard een rondje te schaatsen. Het is dan ook niet verbazend dat er in 1914 en 1917 reeds een ‘Rondtocht’ verreden wordt. De medaille hierbij afgedrukt is waarschijnlijk uit 1917 en behoort tot de collectie van Wiebe Blauw. Het wordt daarna een tijdje stil, in ieder geval geen berichten meer in de courant, hoewel de winters van 1922, 1924 en 1929 toch genoeg dik ijs moeten hebben opgeleverd.

De winter van 1929 had zelfs een Elfstedentocht. Die is er ook in de winter van 1933-1934, maar ook dan geen berichten in de Gorkumse Couranten over ijstochten of iets dergelijks. Misschien zijn de ijsclubs in deze laatste winter wel weer wakker geschrokken, want in november 1934 vermelden drie kranten en wel De Gorcumer (14 november), Nieuwsblad Gorkum en Omstreken (16 november)

en De 5 Rivieren (12 november) een nieuw initiatief: dat er bij voldoende ijs een bondsrit georganiseerd gaat worden en dat er medailles komen met het opschrift ‘Rondrit IJsbond Alblasserwaard I’. We moeten echter wachten tot de winter 1938-1939, simpelweg omdat de voorgaande winters geen schaatsbaar ijs opleveren. Maar op 24 december 1938 is het raak: de eerste van zeven georganiseerde rondritten vindt dan plaats. De laatste keer dat deze bondsrit over de idyllische riviertjes zoals de Alblas, de Graafstroom, de Giessen en de Smoutjesvliet gereden kan worden is op 19 januari 1963.

Hierna komen de schaatsmolentochten Alblasserwaard daarvoor in de plaats. De vrede tussen de diverse clubs onderling en met de KNSB is dan weer getekend. De kiem van alle onenigheid ligt in de oorlog, alle clubs en regionale bonden worden door de bezetter verplicht lid te worden van de Landelijke Bond, de KNSB. Na de oorlog blijven er een aantal clubs lid van de bond maar er zijn ook clubs die het verkiezen om weer buiten de bond te treden. Er bestaat verschil van inzicht op verschillende punten.

Naast de afdracht aan de KNSB, ook over de lengte van de tocht en ook over hoe vaak de tocht verreden mag worden. In 1954 leidt dit tot een afscheiding en op 11 februari 1956 worden er zelfs twee rondritten gelijktijdig gehouden. De deelnemers rijden door elkaar en dit geeft grote verwarring. De winters na 1956 geven tijd tot bezinning, want brengen amper ijs. De winter van 1963 daarentegen is er volop ijs en de Alblasserdamse IJsclub stuurt in september na deze strenge winter een brief  naar  een  aantal  ijsclubs  om  in samenwerking ijs en weder dienende een molentocht te gaan organiseren.  Dit lukt en de eerste tocht kan reeds in december ‘63 worden gehouden. Uiteindelijk wordt in 1973 de Stichting Schaatsmolentochten Alblasserwaard opgericht.  Hieronder een overzicht omdat er ook bij de ijsclubs heel wat verwarring bestaat over de gehouden rondritten. Dit overzicht is hoofdzakelijk bepaald aan de hand van krantenartikelen.

 

Bronnen

1. 100 jaar IJsclub Vooruitgang Bleskensgraaf

2. Wikipedia

3. Gorkumse Couranten