Artikel KD63

IJskaart en ijstocht Haskerland

Auteur Matthy van Klaveren

In het begin van de Tweede Wereldoorlog en net daarvoor werden er in Friesland heel wat ijswegencentrales opgericht. Zo ook IJswegencentrale Haskerland. De datum van oprichting is 23 december 1941 en daarna pakten ze direct flink door. Er werden acht rayons vastgesteld en veertien dagen later vermeldt de Leeuwarder Courant al de namen van de bestuursleden van elk rayon. Zij worden belast met de ledenwerving, met het aanstellen van de baanvegers tegen een redelijke vergoeding en met het plaatsen van de wegwijzers. Bovendien wordt er zelfs een ijskaart gemaakt van de gemeente Haskerland (afb. 1).

Kleurcodes
Het betreft zeer zeker geen commercieel exemplaar, maar een kaart die intern gebruikt wordt. De acht rayons die zijn samengesteld (Joure, Delfstrahuizen, St. Johannesga, Rottum, Rotstergaast, Oudehaske, Haskerhorne en Stobbegat – Hasterdijken) staan aangegeven in diverse kleuren en het totale ijswegennet bedraagt 72 km. Bovendien worden er twintig wegwijzers geplaatst. De contributie om lid te worden is 25 cent en men verwacht binnen de gemeente grote deelname. Op de kaart wordt door middel van verschillende kleuren aangegeven voor welk traject een rayon verantwoordelijk is. Er wordt eind november 1942 nog vermeld dat de ijswegencentrale een subsidie van de gemeente ontvangt van ruim f 287,00. Alle gegevens zijn dus door middel van kleuren vastgelegd en als ondergrond is waarschijnlijk een oude basiskaart van de gemeente gebruikt. Dit valt af te leiden uit het feit dat linksonder op de kaart nog ‘Zuiderzee’ vermeld staat, terwijl dat in 1932 toch IJsselmeer was geworden.  Rechtsonder op de kaart staat ‘JAN. 1942’ en ‘GEM.ARCHITECT’. De kaart is dus ontworpen direct na de oprichting en de gemeente-architect is zeer waarschijnlijk Van der Veen. Dit laatste valt af te leiden uit een advertentie van de zestiendorpentocht in de krant van 16 januari 1942. Daarin  werd aangegeven dat kaarten voor deze tocht, gehouden op 20 januari, verkrijgbaar waren bij H.W. van der Veen, gemeente-architect in Joure. Ook in de eerste aankondiging van de ijstocht door Haskerland staat zijn naam opgenomen als afgifte-adres voor startkaarten.

IJstocht?
Deze IJswegennetkaart is ook gebruikt ter voorbereiding van een ijstocht door Haskerland. Zo staan bijvoorbeeld alle inschrijfpunten en mogelijk de controleposten aangegeven op de kaart met de naam van café of hotel. In het Nieuwsblad van Friesland wordt de eerste ijstocht op 26 januari 1942 aangekondigd voor 31 januari 1942. Of deze tocht is doorgegaan is onzeker. Een medaille ervan is (nog) niet teruggevonden.  De dagen voor de tocht is er heel wat sneeuw gevallen en wat ‘behoudens goedkeuring’ inhield, zoals in bovenstaande advertentie (afb. 2) stond, wordt ook niet duidelijk. Het kan zijn dat goedkeuring vereist was van de bezetter, maar waarschijnlijk ging het om permissie van het centraal bestuur. Er was namelijk bepaald dat door elk ijswegencentralegebied slechts één tocht gehouden mocht worden en Haskerland had al zijn medewerking verleend aan de tweede uitgave van de Zestiendorpentocht. Bovendien ging deze nieuwe tocht over de Heerensloot, de Engelenvaart en de Tjonger en deze wateren liggen net buiten de gemeente Haskerland. Mogelijk is door één van deze oorzaken de tocht afgelast, maar de kans bestaat ook dat door geringe deelname de medaille onbekend is.

Op 23 december 1946 wordt weer melding gemaakt van een tocht, nu op 27 december 1946, maar de dooi valt in op eerste kerstdag en de tocht is niet doorgegaan. De vorst keert echter terug en de tocht wordt nogmaals vastgesteld, nu voor zaterdag 11 januari 1947. Maar opnieuw gooit dooi roet in het eten: vanaf 9 januari is er volop regen.

In 1950 wordt volgens de krant van 31 januari nogmaals een poging ondernomen en wel voor 1 februari. De ijswegencentrale heeft echter geen gelukkige hand want op de 31 januari valt er al sneeuw en ijzel en de volgende dag volop regen. Ook nu vinden we geen bericht van afgelasting, maar dat deze tocht is doorgegaan is erg onwaarschijnlijk.

De eigen ijstocht was overigens niet de eerste inspanning die men leverde. Bij de tweede editie van de Zestiendorpentocht, die plaats vond op 20 januari 1942, kon men starten in Joure en bovendien kaarten voor deelname aanschaffen in alle rayons zoals blijkt uit een advertentie. 

Kritiek
In 1956 bestaat de ijswegencentrale nog steeds, maar haalt dan wel negatief de krant. Onder dezelfde kop als boven dit artikel meldt de inzender van een ingezonden stuk dat het er op lijkt dat de IJswegencentrale zeer actief is, maar dan alleen met het ophalen van de contributie. Dit valt meerderen op en aan het einde van het jaar wordt er een Nieuwe centrale opgericht. Er volgen na de winter van 1955/1956 een aantal wat mindere winters, gezien dan door de ogen van schaatsliefhebbers, maar dan komt de winter 1962/1963. In december 1962 is de jaarlijkse vergadering van de zeven ijsclubs uit Haskerland. Wederom worden er vragen gesteld over de IJswegencentrale waar men weer niets van hoort en ook komt weer de ijstocht door Haskerland ter sprake. Nu heeft men het over een tocht van 85 km. Op woensdag 23 januari 1963 is het dan zover: IJsclub Eensgezindheid uit Sint Johannesga organiseert de toertocht Zuid-Haskerland over 30 en 60 km. Toch was dit niet wat men destijds wilde, want alleen Zuid-Haskerland werd aangedaan en de clubs van Noord-Haskerland stonden buitenspel. Tenminste als deze tocht is doorgegaan, want het ‘bewijs’ van een teruggevonden medaille is er helaas niet.  Op woensdag 22 januari 1964 weer een aankondiging van een tocht, maar deze moet vanwege dooi (regen en mist) worden geannuleerd. Het zit de ijsclubs van Haskerland en de IJswegencentrale niet mee.  Opnieuw een tocht voor 3 januari 1970, mogelijk weer niet doorgegaan? Van de Toertocht ZuidHaskerland zijn alleen tochten bekend uit 1982 – 1985 (2) – 1986 – 1987 en 1991 (2).

Meren Toertocht of tourtocht Haskerland

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aan het einde van de strenge winter van 1963 wordt er toch een toertocht verreden vanuit Joure en Terherne. De stempelkaart spreekt over een Meren Toertocht, maar op de medaille staat Tourtocht Haskerland. Dit vraagt om een nadere beschouwing. Zoals hierboven reeds vermeld, wordt er in 1956 een nieuwe IJswegencentrale opgericht en het bestuur wordt bovendien opgedragen een ijstocht te organiseren. Zoals uit nevenstaande afbeeldingen blijkt is er een stempelkaart gemaakt (afb. 3 en 4). Deze kaart is van na 1955 want Vegelinsoord wordt genoemd en die plaats heette tot 1955 Stobbegat.

De stempelkaart daarentegen is van vóór 1963, want de Hoogedykstervaart maakt deel uit van het traject en deze vaart is in 1962 gedempt. De route zoals op de stempelkaart staat aangegeven komt overeen met de oorspronkelijke route uit 1942 en is zeker geen 85 km, maar eerder ruim 50 of bijna 60 km. Wiebe Blauw meldt in het boek Het schaatsrijdersland bij uitnemendheid op blz. 147 over deze tocht dat de organisatoren een aantal particulieren is. Ik heb geen enkele reden dit tegen te spreken, maar zou het kunnen zijn dat deze particulieren beslag hebben weten te leggen op een aantal bezittingen van de oude ijswegencentrale of medewerking hebben gekregen van de ijsclub uit Joure? De stempels bevatten de tekst ‘IJstocht door Haskerland / Controle Joure’ (afb. 5).

Op de medaille staat de haas (haske) uit het wapen Haskerland. Had de IJswegencentrale  misschien ook al een aantal medailles op voorraad (afb. 6) die nu gebruikt zijn? De tocht van 40 km ging maar voor een klein stukje door  Haskerland en de naam Meren Toertocht zoals de stempelkaart aangaf ligt meer voor de hand.

De route ging immers over het Sneekermeer, Goïngarijpster Poelen en Langweerder Wielen. De stempelkaart van de Haskerlandse Tocht is zover nu bekend nooit gebruikt en men zag waarschijnlijk ook geen mogelijkheden meer om met alle clubs uit Haskerland een tocht te organiseren. Toch heeft men daarna nog wel weer een poging ondernomen. Men wilde het traject na Joure verleggen over de Langweerder Wielen via de Scharsterrijn naar Tjeukemeer en daar de route weer oppakken. Echter de Melkfabriek aan de Scharsterrijn loosde warm water en zorgde er immer voor dat het traject daar voor ruim 1 km zonder ijs kwam. Een klûnplek van dergelijke omvang was net iets te veel van het goede.

Bronnen

Met dank aan:  Kleis Oenema, Jan Wijnsma, Hidde Bruinsma en Andries Schotanus voor hun inbreng.

1. Diverse kranten zoals de Friese Koerier, Leeuwarder Courant en Nieuwsblad van Friesland

2. Het schaatsrijdersland bij uitnemendheid van Hedman Bijlsma en Wiebe Blauw.

3. Kaarten: collectie Jan Wijnsma

4. Voor de gehele ijskaart kan men terecht op www.schaatshistorie.nl/op-en-rond-het-ijs/ijskaarten