Artikel KD64

Een vreemde eend in de bijt

Auteur Matthy van Klaveren

De Kaart der belangrijkste ijswegen in Noord- en Zuid-Holland was zowel bij Aad van de Ouweelen als bij de schrijver van dit stukje al enige jaren bekend. We waren deze kaart in onze zoektochten tegengekomen in het archief van de ANWB, echter al onze verdere speurtochten naar gegevens over deze kaart liepen op niets uit. Geen advertenties van deze kaart en ook geen redactionele stukjes, laat staan dat we exemplaren terugvonden buiten het archief van de ANWB. Wij zijn dan ook de mening toegedaan dat deze kaart niet commercieel is uitgebracht; daar zijn trouwens nog meer redenen voor aan te voeren

Nummers
Linksboven aan de kaart staan sloten, vaarten, kanalen en meren genoemd en genummerd van 1 t/m 152. Echter een groot aantal nummers is uit dit bereik weggelaten. De nummers 25, 64 en 87 komen niet in Noord- of Zuid-Holland voor, maar staan uiterst rechts op de kaart in het klein stukje Friesland dat nog op de kaart zichtbaar is. Wat de toegevoegde waarde is wordt niet duidelijk, wel krijg je hierdoor het gevoel dat alle ontbrekende nummers ook bij Friese wateren horen. Die mogelijkheid bestaat maar onder-steunend bewijs hiervoor heb ik niet kunnen vinden. Bovendien worden er enkele vaarten genoemd die in de provincie Utrecht liggen, maar dat sluit natuurlijk mooi aan op Zuid- en Noord-Holland. Op de kaart worden soms vrij onbetekenende wateren genoemd, maar daarentegen komen de Rotte en Rottemeren weer niet in de lijst voor. Dit is minimaal opmerkelijk, want in de eerste helft van de twintigste eeuw waren dit toch vrij belangrijke schaatswegen. Al denken we alleen maar aan de Pijpentocht van Rotterdam naar Gouda.

Ouderdom
Op de boven- en onderrand van links naar rechts staan de letters A t/m I en van boven naar onder de cijfers 1 t/m 13. Toch wordt achter de naam van de waterweg niet aangegeven in welk kwadrant deze ligt. Dit zou een waardevolle aanvulling zijn geweest. De ANWB was in 1934 nauw betrokken bij de uitgifte van de kaarten van boven Maas en Merwede. Dit gebeurde in samenwerking met de ZHIJ (Zuid-Hollandschen IJsbond). In 1942 worden door de YHN of IJsvereniging Hollands Noorderkwartier, zoals de bond dan verplicht heet op last van de bezetter, drie kaarten uitgegeven van Noord-Holland boven het IJ in samenwerking met de ANWB. Ook wordt de ANWB genoemd bij de kaartjes die opgenomen zijn in de boekjes van K. Sikkema Zwerven op de schaats in Friesland en Zwerven op de schaats in Holland. Vooral in de uitgave van de laatste wordt er ook gebruik gemaakt van nummers bij de kaartjes, echter nu verwijzen deze naar kleine tochtjes en is het desbetreffende hoofdstuk geschreven door Jan Trouw van de YHN. In het boekje over Friesland zijn de tochten beschreven door J.W. Witsen Elias. In 1934 had de ANWB ook het initiatief genomen om ijswegwijzers te ontwerpen waarvan de eerste geplaatst werd in Wassenaar. De bedoeling was om er zo’n 150 te plaatsen, maar mede misschien door de oorlog is hiervan niets gekomen. Uit welk jaar deze kaart van Noord- en Zuid-Holland stamt is niet exact aan te geven. In ieder geval uit 1935 of daarna, want bovenaan de kaart staat Koninklijke Toeristenbond ANWB en het predicaat ‘Koninklijk’ is hen verleend in 1935. Omdat de dijk naar Marken op de kaart ontbreekt zal de kaart van vóór 1958 zijn. Als iemand die periode kan bekorten hoor ik het graag. Omdat de ANWB erg actief is geweest op het gebied van ijs in de periode 1934 – 1942 denk ik dat deze kaart uit die periode is. Ik ben maar in het midden gaan zitten en denk aan 1938 zonder duidelijk bewijs. De kaart is inmiddels op schaatshistorie.nl opgenomen onder Admin-nummer Y-1938-01.

IJsberichten
Op de kaart staan in Zuid-Holland met rood en blauw een groot aantal wateren gearceerd en ook zijn er met blauw nieuwe waterwegen toegevoegd. Het is slechts gissen wat de betekenis hiervan is. Aad kwam met de suggestie dat de blauwe waterwegen misschien onderhouden werden en de rode juist weer niet. Dit zou een verklaring kunnen zijn.
De kaart is mogelijk ook intern dienstbaar geweest bij het samenstellen van ijsberichten. Het is bekend dat dit herhaaldelijk werd gedaan in die jaren.
In het archief van de ANWB zijn twee exemplaren aanwezig. Van een nieuwe afspraak met het archief van de ANWB is tot op heden nog niets gekomen, maar is zeker de bedoeling, al was het alleen maar om de twee kaarten nog maar eens nauwkeurig te bekijken en te vergelijken.

 

Verantwoording
Met dank aan Horst Boelema van de ANWB en Aad van den Ouweelen.