Schaatsen in Ost-Friesland

 

Ost-Friesland is een streek in het uiterste noordwesten van de Duitse deelstaat Nedersaksen, grenzend aan de Waddenzee in het noorden en aan de Nederlandse provincie Groningen in het westen.

In dit gebied is en vooral was het schaatsen meer bekend dan in de rest van Duitsland. Dat kwam door de kontakten met het nabij gelegen Nederland en door de vele vaarten en kanalen die aangelegd waren vanaf het begin van de dijkenbouw (1000 - 1200 n.Chr.).
Vervolgens kwam in de 17e en 18e eeuw in twee stappen daar de veenkolonisering op gang waardoor een groot netwerk van waterwegen ontstond die in de winter uitstekend voor het schaatsen benut kon worden.

Reeds in de eerste helft van de 19e eeuw specialiseerden de smeden in de dorpen zich in het op ambachtelijke wijze maken van schaatsen, mede als gevolg van de groeiende vraag daarnaar. Er kwamen ook schaatswedstrijden met aansprekende prijzen voor de winnaars, net als in Nederland.

Voor zover bekend zijn er door honderden smeden in Ost-Friesland schaatsen gemaakt. Het bekendste model dat men maakte was de zogenaamde Breinermoor schaatsen. Een nogal stevige houten schaats met aan de voorkant een voorbij de voetstapel doorlopend schaatsijzer met een daaraan gesmede knop.

Algemeen wordt aangenomen dat de smid Koert Harm Schmidt (geb. 4 jan.1793  en overl. 22 jan.1856) uit de plaats Breinermoor bij Leer in Duitsland de uitvinder is van de Breinermoor schaatsen. Hij nam in 1815 de smederij van zijn toen overleden vader over. Koert Harm overleed in 1856 en ligt begraven in Breinermoor. De leerling van de schaatsenmaker Koert Harm Schmidt (KHS), Gerhard Focken pachtte na het overlijden van KHS de smederij en heeft nog ruim 30 jaar in dezelfde smederij Breinermoorschaatsen met het stempel KHS gemaakt. In 1895 werd door de erfgenamen van KHS de smederij verkocht aan Reinhard Krämer.
Gerhard Focken verhuisde naar Potshausen. Zijn zoon Ludwig Engelhard Focken heeft in 1914 juridische processen gevoerd om het merkteken KHS te mogen blijven gebruiken. Dat werd afgewezen. Hij mocht wel gebruiken 'KHS Nachfolger, früher Breinermoor, jetzt Potshausen'.

In Potshausen werd niettemin nog tot 1916 door Ludwig Engelhard Focken het stempel KHS gebruikt. In dat jaar brandde de smederij af en gingen alle oude stempels KHS verloren.

In de loop van de tijd werd het merkteken KHS als een merkteken voor Breinermoor schaatsen met een hoge kwaliteit gezien, net zoals in Nederland de  kwaliteitsmerken IJlsterschaats en Wargaasterschaats. Vooral fabrikanten uit Remscheid en omgeving die voor de export produceerden gebruikte deze kwaliteitsmerken. Zij maakten ook Breinemoor schaatsen voor verkoop in Ost-Friesland.

Veel smeden uit Ost-Friesland van Breinermoor schaatsen hadden hun eigen merktekens zoals A/B door Arend Bikker, J.D.B. door Johann Dirk Brunsema en Oltmanns Söhne (etiket) door Oltmanns & Söhne

 

Voor meer informatie over de diverse smeden die Breinermoor schaatsen maakten klik hier