Abraham Keimpes Hoekstra

Categorie	Schaatsenmaker
Naam	Hoekstra, Abraham Keimpes
Geboren	∗ onbekend / 28-7-1835
Overleden	† Wergea / 20-9-1915

Beschrijving

Abraham Hoekstra is een zoon van de timmerman/schaatsenmaker Keimpe Klaas Hoekstra, de oprichter van schaatsenfabriek Hoekstra in Wergea. Hij neemt in 1860 het bedrijf van zijn vader over en brengt het tot grote bloei. De eerste advertentie waarin melding wordt gemaakt van schaatsen van Hoekstra staat op 7 januari 1868 in de Leeuwarder Courant: ‘Echte Wargaster Schaatsen in depot ontvangen van de heer A.K. Hoekstra te Warga. S.P. Postma, Korenmarkt – Leeuwarden.’

Hoekstra brengt als eerste schaatsenmaker de Friese doorloper op de markt. Hij is het ook die als eerste Nederlandse fabrikant in 1886 de Wichers-de Salisschaats introduceert, een tocht- en wedstrijdschaats. Op 19 januari 1887, als er flink winter in het land is, vraagt hij in de Leeuwarder Courant ‘een à twee flinke Schaatsenhoutmakers’.

De concurrentie tussen de IJlster en de Wergeaster schaatsenmakers neemt toe. In januari 1888 laten de IJlster schaatsenfabrikanten H. Nauta, Thomas Faber en J.H. Douma weten niet te begrijpen dat een ‘plattelands Timmerman zich uitgeeft voor schaatsen Fabrikant, zoals geadverteerd wordt uit Warga, met name A. Hoekstra’. Genoemde schaatsenfabrikanten uit IJlst zijn allen smid en zij achten het blijkbaar ongepast dat een schaatshoutmaker zich schaatsenfabrikant noemt. Maar zoals de IJlster smeden hun houten van elders betrekken zo komt Hoekstra via de overeenkomst met Minkema aan schaatsijzers. In de Stads- en Dorpskroniek vermeldt G.A. Wumkes op 24 april 1888: ‘De Schaatsenfabrikant Hoekstra te Warga heeft in den winter 1887 – 1888 afgeleverd 5000 paar Schaatsen, terwijl de ijzers worden vervaardigd door de firma D.G. Minkema te Easterlittens.’ Wellicht mede dankzij de goede omzet bouwt Hoekstra in 1888 een nieuwe grote woning naast het bedrijf.

Hoekstra en Minkema verkopen hun schaatsen in het gehele land. In onder andere de Schoonhovensche Courant van 4 januari 1890 adverteren zij met: ‘Onze Echte Friesche Schaatsen in diverse modellen, in 1889 op de Sporttentoonstelling in Keulen en de Nijverheidstentoonstelling te Bolward met goud bekroond, zijn steeds verkrijgbaar bij den Heer G. Oskam te Lekkerkerk, die voor de Krimpener- en Alblasserwaarden met den alleen-verkoop belast is. IJzers en houtjes zijn van ons fabrieksmerk H & M en op het voetblad van een klein schaatsje voorzien. Hoekstra en Minkema te Warga en Easterlittens.’

Naar aanleiding van de toekenning van medailles aan G.S. Ruiter uit Akkrum door de jury op de Sporttentoonstelling van 1892 in Scheveningen ontstaat er een ware polemiek tussen Hoekstra en Ruiter over de kwaliteit van schaatsen en de deskundigheid van schaatsenmakers. Ruiter ontvangt de hoogste onderscheiding voor zijn Vissering-Ruiterschaats. Deze schaats, zo stelt Ruiter ‘verenigt de voordelen van andere soorten schaatsen in zich zonder de nadelen ervan over te nemen’. Bovendien zijn deze schaatsen volgens Ruiter licht van gewicht. A.K. Hoekstra en D.G. Minkema krijgen de zilveren medaille en G. Pool en S.A. Kamstra de bronzen. Na de prijstoedeling uit Hoekstra in het openbaar zijn twijfel over de onpartijdigheid van de jury en de vakbekwaamheid van Ruiter. In de jury zitten vooral goede bekenden van mr. Vissering en de schaatsen die Ruiter instuurde waren volgens Hoekstra niet goed gepolijst. Zowel Hoekstra en Minkema als Pool en Kamstra weigeren de hun toegekende prijzen in ontvangst te nemen. In deze discussie neemt ook Pim Mulier deel. Hij neemt het op voor de jury. Maar Hoekstra en Minkema houden voet bij stuk en laten in een open brief in de LC van 28 september nog eens weten, dat zij er zich aan gestoord hebben dat Ruiter ook onderscheidingen heeft ontvangen voor modellen die in de fabriek van Hoekstra zijn ontwikkeld. Vervolgens delen Hoekstra en Minkema in de LC van 5 oktober 1892 mee, dat de bekende hardrijder Marten Kingma de Vissering-Ruiterschaats te zwaar vindt. De jury had in zijn rapport melding gemaakt van de grote gevarieerdheid aan schaatsen van Ruiter. Hoekstra en Minkema stellen dat Ruiter maar tien modellen op de markt brengt, terwijl zij vijftien modellen aanbieden. Bovendien hebben Hoekstra en Minkema als eersten de Friese doorloper ontwikkeld en niet G.S. Ruiter uit Akkrum. Tot slot wordt er op gewezen dat alleen de hardrijder Schoenmakers gebruik maakt van Ruiterschaatsen. K. Hanje, een andere hardrijder uit die dagen, zou rijden op schaatsen van de vader van Ruiter. Op schaatsen van Hoekstra en Minkema wordt gereden door de hardrijders Klaas Pander, A.L. Couve, W. Mulier (!), IJ. Rodenhuis, A. van Welij, J. de Boer, Marten Castelein, Foeke Tjalma, Th.P. Verhake en Arie van den Berg.

Kort na deze gezamenlijk gevoerde publiciteitsactie verbreken Hoekstra en Minkema de samenwerking om onduidelijke redenen.

A.K. Hoekstra neemt nu zelf smeden in dienst, zodat er in de fabriek complete schaatsen worden gemaakt. Als meester-smid wordt Sybe de Vries aangetrokken, de gebroeders Durk en Tsjerk van der Woude worden smidsknecht. De smederij staat een eind bij de schaatshoutmakerij vandaan, in de hoek van de Opfeart en de Wergeaster Feart.

Een bijzonder model dat Hoekstra rond 1895 op de markt brengt is de gatenschaats naar ontwerp van ingenieur Joh. Van Wachem. Het is een Friese noor, waarvan de ijzers voorzien zijn van gaten om de schaats lichter te maken.

In drukke tijden zijn er aan het einde van de 19de eeuw zo’n twintig personeelsleden bij Hoekstra in dienst. Sybe de Vries is een goed vakman, maar hij heeft een alcoholprobleem. Rond 1904 neemt de jonge smid Pieter Sybren Zwart het smeedwerk over. Hij was eerder werkzaam bij onder anderen G.S. Ruiter in Akkrum en bij G. Pool in Wergea, waar hij al schaatsijzers maakte. Zwart vestigt in mei 1904 een eigen schaatsenfabriek en smederij aan de Nieuwe Hoek en levert van daaruit schaatsijzers aan Hoekstra. Een bekende schaatshoutmaker is Albert Roelof de Vries, die geboren is op 2 juli 1862 in Wergea. Hij bezoekt voor Hoekstra alle bekende tentoonstellingen met Hoekstra-schaatsen. Ook maakt hij het eerste paar schaatsen voor prinses Juliana. Een andere bekende schaatshoutmaker in het begin van de 20ste eeuw is Jan Sinnema, zoon van Lucas Sinnema, die tot 1934 de Sthee­manschaatsen maakt. Daarna gaat hij naar Batavus in Heerenveen. Andere schaatshoutmakers zijn Ruurd Nijdam, Wieger de Vries, Wigle van der Meer en Jan Daniël de Vries.

Wederverkopers van Hoekstra adverteren met zijn schaatsen in het gehele land. Een bekend verkoper van Hoekstra-schaatsen is Titus Postma uit Leeuwarden. Hij meldt in een advertentie in de Leeu­warder Courant van 30 december 1895 ‘Het Rijk schrijft voor militaire oefeningen uitsluitend Hoekstra-schaatsen voor’.

In 1905 mag Hoekstra het predikaat hofleverancier voeren, aangezien de door hem eens aan koningin Wilhelmina geleverde schaatsen goed waren bevallen. Dit betekent overigens niet dat Hoekstra zich tot de vaste leveranciers van het Koninklijk Huis kan gaan rekenen, want in de oorkonde die bij het wapenschild hoort, staat uitdrukkelijk vermeld dat ‘deze onderscheiding geen recht geeft tot het doen van leverantiën ten Hove’. Het bij het predikaat behorende metalen wapenschild wordt aan het balkon van het woonhuis van Hoekstra bevestigd.

In 1912 laat P.S. Zwart een nieuwe smederij aan de overzijde bouwen door Hoekstra. Hoekstra en Zwart gaan een overeenkomst aan waarbij Zwart vaste leverancier wordt van schaatsijzers voor Hoekstra. Er ontstaat een gevarieerd assortiment van zo’n 24 modellen. Hoekstra’s schaatsen genieten niet alleen bekendheid in Nederland, ook worden er schaatsen geëxporteerd naar Noorwegen, Zweden, Denemarken, Duitsland, Rusland, Engeland enz.

Abraham Keimpes wordt door het personeel baas ‘Abram’ genoemd. Hij is een zeer gezaghebbende en geziene persoon in Wergea. Als aannemer bouwt hij de Hervormde Kerk, de Coöperatieve Zuivelfabriek en zeer veel woningen in Wergea. Daarnaast is hij gemeenteraadslid en wethouder van de gemeente Idaarderadeel. Het bedrijf wordt in 1915 voortgezet door Keimpe, zoon van Abraham K. Hoekstra.

 

Zie ook schaatsenmaker Keimpe Abrahams Hoekstra

Bron

Van Glis tot Klapschaats (Wiebe Blauw), 2001

Produktie

Type schaats	Alle Friese modellen, Friese schaats, Gangbare Zuid-Hollandse modellen, Gatenschaats, Go-aheadschaats, Schoonrijschaats
Vestigingsplaats	Wergea
Periode	1860 - 1915
Reclame	Affiches, Catalogi, Etiketten, Prijslijsten

Merktekens