Egbert Vonk

Beschrijving

Zoon van de arbeider, olieslagersknecht en winkelier Arjen Egberts Vonk (Tjalleberd, 1863). Egbert Vonk gaat al op jonge leeftijd werken als schaatshoutmaker bij de firma G.S. Ruiter in Akkrum. Zijn ouders hebben vlak bij de Ruiterfabriek een kruidenierswinkeltje. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt hij gemobiliseerd in Zeeland. In 1917 keert hij terug naar Friesland, naar Oudeschoot waar hij zich voegt bij zijn vrouw die tijdens de oorlog bij haar ouders in Oudeschoot is gaan wonen.

Omstreeks 1919 begint hij in een schuurtje aan de Kolfbaan in Oudeschoot schaatsen te maken om in het onderhoud te voorzien. Aanvankelijk verkoopt hij zijn schaatsen door ze zelf bij particulieren en winkeliers af te zetten. Nadat dit succesvol blijkt, wordt na enkele jaren een grotere schuur gebouwd voor de schaatsenproductie. Deze werkplaats wordt nog driemaal vertimmerd. Het bedrijfje loopt voorspoedig en in 1925 laat hij door zijn zwager Jochem Brandsma, die aannemer is, een nieuwe fabriek bouwen aan de Wolvegasterweg, waarin tot 1960 schaatsen zijn gefabriceerd.

Vonk is een van de meest innovatieve Friese schaatsenmakers, die het als enige is gelukt gedurende een periode van 40 jaar te bestaan van het maken en verkopen van schaatsen alleen. De ijzers worden in de beginperiode gemaakt door Pieter de Jong uit Terherne en waarschijnlijk door Hette Sikkema uit Franeker. Ook betrekt hij ijzers van de firma J. Nooitgedagt in IJlst. Na verloop van tijd wordt er een smid aangetrokken, gevolgd door nog enkele smeden.

In 1926 wordt Thijs Klompmaker Nederlands Kampioen op Vonkschaatsen. Vonk introduceert kort daarna de benaming ‘kampioenschaats’ voor zijn doorloper voor hardrijders. Het kenmerk van de kampioenschaats zijn de dunne ijzers. De fabriek wordt nu aan de achterzijde verder uitgebouwd. Rond 1928/29 werken er 23 man. De fabriek van Vonk is in de jaren dertig één van de meest gerenommeerde schaatsenfabriekjes in Friesland. Vonks schaatsen hebben een goede naam onder hardrijders. Hij levert veel schaatsen aan A. Gaastra in Heerenveen, die schaatsen verhandelt.

Hoewel Vonk niet veel aan tentoonstellingen deelneemt, wordt hij in 1929 door de Heerenveense winkeliersvereniging onderscheiden en krijgt hij in 1931 de NANIWO-onderscheiding. Er worden negentien modellen gemaakt. Een van die modellen krijgt de naam PELIKAAN, vernoemd naar het Fokker vliegtuig ‘de Pelikaan’, dat in 1933 een recordvlucht op het toenmalige Nederlands-Indië maakte. Pelikaan wordt zo geassocieerd met snelheid.

Bekende houtzetters bij Vonk zijn Siebe Stoelwinder (1907-1969) uit Wolvega en Albert Kuiper uit Nijehorne. Het leerwerk betrekt hij van Pier Bos, van de Super PB-fabriek uit Heerenveen.Vonk laat zich op het terrein van de ontwikkeling van de schaats niet onbetuigd. Hij is evenwel geen voorstander van de hoge noor, die vooral voor beginners in zijn ogen ongeschikt is omdat de rijder te hoog staat.

In 1935 krijgt hij grote bekendheid met zijn Friese doorloper met aluminium voetblad. Het idee ervan is samen ontwikkeld met Jord Knaap (1900), die verkoopagent is van Vonk voor Groningen. Er zijn drie uitvoeringen: met blauwe (Friese schaats), rode (grote maat doorloper) en groene (kleine maat doorloper) stapel. Aluminium schaatsen worden goed verkocht in Groningen en Zuid-Holland. In Friesland valt de verkoop tegen. Ondanks de duurzaamheid van het aluminium kent de schaats ook nadelen: de sneeuw blijft hinderlijk aan het aluminium kleven en bovendien worden de schaatsen te duur gevonden, zodat de productie al vrij snel moet worden gestaakt.

Van de houten Vonkschaatsen zijn de Friese noor en de kampioenschaats met hun dunne ijzers het meest in trek. In de periode dat hij nog bij Ruiter in Akkrum werkte, had hij de taak de schaatsen voor hardrijders in orde te maken. In Oudeschoot blijven hardrijders hem opzoeken en verzorgt hij voor hen de schaatsen en het slijpen voor belangrijke wedstrijden. Het echtpaar Vonk is altijd gastvrij. Vonk zelf heeft een blijmoedig karakter.

Voor de Tweede Wereldoorlog brengt Vonk ook onder eigen naam metalen kunstschaatsen op de markt. Uitzonderlijk is zijn experiment met gatenschaatsen waarvan er als zwierschaats een klein aantal zijn gemaakt. Tijdens de oorlog brengt hij in navolging van Nooitgedagt een eigen Elfstedenschaats op de markt.

In 1954 komt Vonk nogmaals met een noviteit op de markt: de zogenaamde zaagschaats. Het idee komt overigens van twee heren van buiten de schaatssport: Netelenbos, die textieldeskundige in Nederlands-Indië was geweest, komt op het idee om in het glijvlak van het schaatsijzer twee inkepingen te maken waardoor de schaatsenrijder meer grip op het ijs kan krijgen. In het bijzonder moet dit voordeel opleveren voor de korte baan en bij het nemen van bochten. Netelenbos vindt in de heer W.G. Rodijk, die in Almelo een kleermakerij en herenmodezaak heeft, een goede financier. Zij richten samen de handelsmaatschappij ‘NERO’ op, een samentrekking van de eerste twee letters van beider namen. Na verschillende fabrieken te hebben afgelopen wordt de firma Vonk door Netelenbos en Rodijk uiteindelijk bereid gevonden zo’n 2.000 zaagschaatsen te maken. Ze worden in drie modellen geleverd: als gewone doorloper, als doorloper met veiligheidskrul en als Friese noor. Om ze goed herkenbaar te maken worden de houten van onderen wit geschilderd. Na enkele demonstratiewedstrijden wordt snel duidelijk dat het principe niet werkt: om te remmen zet de schaatser de schaats dwars op het ijs waardoor de tanden verkeerd in het ijs komen te staan en de schaatser dreigt te vallen. Na één seizoen worden de zaagschaatsen op verzoek van Vonk uit de handel gehaald.

Door de opkomst van de hoge noren vermindert de vraag naar Friese houten schaatsen en wordt het bedrijf van Vonk in 1960 uiteindelijk beëindigd.

Andere pagina's over Egbert Vonk

De fabriek: een rondgang door de schaatsenfabriek van Vonk, met veel foto's.

In de Reclame Galerij van Egbert Vonk kunt u reclamemateriaal zoals posters en etiketten van deze schaatsenmaker bekijken.

Bron

Van Glis tot Klapschaats (Wiebe Blauw), 2001

Produktie

Merktekens

(merkteken in schaatsen E.Vonk met etiket Pelikaan)