Jaap Eden

Nederlands eerste wereldkampioen langebaan schaatsen

Jacobus Johannes (Jaap) Eden (Groningen, 19 oktober 1873 – Haarlem, 2 februari 1925) was een Nederlands schaatser, wielrenner en bandyspeler, die internationale successen vierde rond het begin van de 20e eeuw. Hoewel zijn grootste successen al meer dan 100 jaar geleden zijn, is de erkenning voor zijn uitzonderlijke prestaties nog steeds aanwezig. Zo zijn de jaarlijkse sportprijzen van Sporter van het Jaar naar hem vernoemd.

Eden werd geboren in de stad Groningen als zoon van Johannes Eden en Maria Baale. Zijn moeder overleed bij zijn geboorte en zijn vader had geen tijd om alleen voor hem te zorgen. Hij groeide daarom op bij zijn grootouders die in Santpoort hotel Velserend exploiteerden. Hij bracht in zijn jeugd al veel tijd door met sporten in en rond de Kennemerduinen, waar hij de basis legde voor zijn latere sportcarrière. Korte tijd (rond 1890) speelde Jaap Eden voetbal bij HFC Haarlem.

 

Een jaar daarop brak hij twee wereldrecords, waarvan dat op de vijf kilometer zeventien jaar zou blijven staan. Hij verpulverde een jaar later zijn eigen wereldrecord op de tien kilometer; hij bracht het van 19.12,4 op 17.56,0. In 1895 (Hamar) en 1896 (Sint-Petersburg) behaalde hij nogmaals de wereldtitel.

Hierna stapte hij over op de wielersport, niet in de laatste plaats omdat hij hier goed geld mee kon verdienen. Ook hier haalde hij grote successen: in 1894 werd hij wereldkampioen op de 10 km en een jaar later op de sprint. In 1896 reed hij als prof een wereldrecord op de 1000 meter met staande start. Hij werd geliefd bij het publiek, zowel door zijn prestaties als door zijn manier van optreden.

Het succes steeg hem naar het hoofd en hij gaf zich steeds meer over aan de geneugten van het leven. Vooral in Parijs, in het hart van de wielersport, leidde hij een stormachtig leven. Eden verdiende zoveel – hij zou jaarlijks meer dan 40.000 gulden hebben verdiend, een fortuin in die tijd – dat hij een Amerikaans aanbod van 15.000 gulden voor een paar wedstrijdjes kon laten schieten.

In 1915 hing Eden zijn fiets aan de wilgen, nadat hij de laatste jaren steeds minder successen boekte. Hij probeerde een baantje te vinden maar was daarin niet erg doortastend. Trofeeën en medailles werden in veiling gebracht en opgekocht door de ANWB. Zo kwam de beroemde beker die hij bij het wereldkampioenschap schaatsen in Amsterdam won in bezit van deze organisatie. In 1957 werd de beker door de ANWB bij het 75-jarige bestaan van de KNSB aan de schaatsenrijdersbond geschonken. Het schaatsenrijdertje op de deksel van deze zilveren bokaal ontbrak, maar de KNSB liet in Schoonhoven een nieuwe schaatsenrijder maken aan de hand van beschikbaar fotomateriaal. De beker is nu in permanente bruikleen in het Eerste Friese Schaatsmuseum in Hindeloopen, waar elke schaatsliefhebber hem kan bekijken.

Jaap Eden probeerde met een paar vrienden een rijwielzaak in Rotterdam op te zetten, met weinig succes.

 

Jaap Eden stierf in Haarlem op 51-jarige leeftijd als een berooid en eenzaam man. Om zijn begrafenis te bekostigen moesten de nabestaanden zelfs zijn medailles en bekers verkopen. Enige jaren na zijn begrafenis werd, op initiatief van de sportjournalist Leo Lauer, een groot grafmonument voor Eden opgericht aan de centrale laan van de Algemene Begraafplaats aan de Kleverlaan in Haarlem. Eden werd in dit graf herbegraven. Hij rust er met zijn echtgenote. Op het graf staat hij afgebeeld als sportheld.

 

Bronvermelding

1. De diverse artikelen: auteur Ron Couwenhoven, begunstiger (lid) van De Poolster
2. De tekst en tabellen van "Nederlands eerste wereldkampioen langebaan schaatsen": Wikipedia