Jaap Eden Wereldkampioen fietsen 1894

Zondag 72 augustus 1894

Auteur Ron Couwenhoven

Jaap Eden na zijn eerste overwinning op de racefiets. Hij won een wegrit in Noord-Holland op een fiets zonder rem, maar met bel! Remmen deed je door ‘tegen te trappen’. De fiets was voorzien van een zgn. doortrapper.

Duizenden toeschouwers bevolkten zondag 12 augustus 1894 het Zurenborg Velodrome in Antwerpen, waar de wereldkampioenschappen van de International Cycling Association (ICA) werden gehou­den. Honderden Ne­derlanders waren er voor naar de Vlaamse stad afgezakt. Voor her sprintkampioenschap over een Engelse mijl hadden zich niet minder dan 49 ren­ners ingeschreven, die in zeven series werden ingedeeld, waarvan al­leen de nummers één en twee zich plaatsten voor de volgende ronde. De veertien overlevers reden nog eens twee races, waarvan steeds de beste twee over gingen naar de finale.

Al in de eerste serie was er Nederlands succes, want de Zwollenaar Gorter - ook een goed schaatsenrijder en schaatsfabrikant - won gelijk. De populaire Rademaker en De Waard werden uitgeschakeld. Jaap Eden kwam in de laatste serie in de baan. De taktiek van de renners was steeds hetzelfde: 't ging in een begrafenisgangetje tot de laatste ronde, die gewoonlijk een spannende strijd te zien gaf.

Eden had een makkie. In zijn rit bleven liefst vijf rijders weg, zodat hij alleen in de baan kwam met de Brit Broadbridge en beide rijders dus al zeker waren van een plaats in de halve finale. Maar Eden maakte er toch een spektakel van en won met een schitterende sprint. De Engelsman finishte op twee lengtes.

In de halve finale moest Jaap aantreden tegen Roderwald, Killachy, Osborne, Brown en de Noor Wilhelm Henie, de vader van de latere Olympische kampioene kunstrijden op de schaats Sonja Henie. Bij het luiden van de bel voor de laatste ronde zette Eden onmid­dellijk de sprint in. Brown kon in zijn wiel blijven, maar meer ook niet. Onder don­derende toejuichingen won de Haarlemmer zoals hij wilde. De vier andere sprinters eindigden op vele lengten.

In de andere halve finale plaatsten de Duitser August Lehr en Broadbridge zich. De Duitser was al een internationale ster van allure. Hij trok de spurt van kop af aan. Eden vocht wanhopig in zijn wiel, kwam in de laatste bocht wel op gelijke hoogte met de Duitser, maar verloor met banddikte.

Wereldtitel op de tien kilometer
De revanche kwam al dezelfde dag. Voor de wedstrijd over 10 kilometer hadden zich 51 rijders gemeld die in drie series van zeventien werden verdeeld. Het kampioen­schap begon met een stevige rel doordat de kersverse sprintkampioen Lehr weigerde aan de start te komen in de serie, waarin ook Eden was ingedeeld. Het publiek scan­deerde zijn naam, maar toen de Duitser niet reageerde kreeg hij een striemend fluit­concert over zich heen.

In Antwerpen behaalde Jaap Eden (links) zijn tweede wereldkampioenschap. Dit keer op de racefiets en over 10 kilometer met massastart. Hij hielp een dag later de Noor Wilhelm Henie (midden) als gangmaker ook aan een wereldtitel. Rechts de Duitser August Lehr de finale van het sprinttoernooi won voor Jaap.

Eden beheerste de serie zoals hij wilde. De Schot Killachy viel in de laatste ronde aan, maar Jaap passeerde hem voor de tribune met groot gemak. Negen man streden om de wereldtitel over tien kilometer.

Onmiddellijk na de start schroefde Osborne het tempo hoog op. 'Telkens ging er een ander voor. Het schijnt dat men Jaap wil afmatten, maar dit was hem juist een kolfje naar de hand,' schreef de verslaggever van Het Nieuws van den Dag. 'Met een fijn lachje en een knipoog naar zijn vrienden rijdt Jaap steeds als nummer twee. Zo gaat het 24 ronden lang.'

Bij de bel voor de laatste ronde sprong Eden naar voren. De massa op de tribune kwam als één man overeind en schreeuwde hem naar de eindstreep. 'In ademlozen spanning volgt ieder onze wakkeren rijder. Green zit aan zijn wiel. In de laatste bocht schijnt de Engelsman nog wat in te lopen, maar Jaap zet er alles op en wint met en­kele meters voorsprong.'

De vreugde op de tribunes is onbeschrijfelijk. Honderden mensen klimmen over het hek en snelle naar het middenterrein. Eden wordt op de schouders gehesen en in triomf rond gedragen. Hij reed de 10 kilometer in 16 minuten en 5,6 seconden, ter­wijl hij de laatste ronde aflegde in 28,2 seconden. Veruit de snelste tijd van het hele toernooi!

Nog nooit eerder was een sportman er in geslaagd wereldkampioen te worden in twee verschillende sportdisciplines.

Gangmaker voor Wilhelm Henie

Een dag later bewees Jaap Eden nogmaals zijn uitzonderlijke klasse in het wereldkampioenschap over 100 kilometer. Eden had zich hiervoor niet ingeschreven, maar er waren gangmakers nodig. De Noor Wilhelm Henie en de Brit Green vochten lang een verbeten duel uit, tot dat de tandem Eden - De Waard onder luide toejuichingen in de baan verscheen voor de Noor. Henie begon onmiddellijk uit te lopen en lapte zijn tegenstander snel twee keer, waardoor hem de wereldtitel niet meer kon ontgaan. Iedereen was het er over eens dat hij dat vooral aan Jaap Eden en zijn maat te danken had, die het tempo tot ver boven de 40 kilometer per uur opdreven. De verslaggever van het Antwerpse Handelsblad schreef zelfs over de extreme snelheid die Eden en De Waardt aan Henie hadden opgelegd: 't Is een afbeulerij die eigenlijk door de wet verboden zou moeten worden.!'

De ANWB, toen ook verantwoordelijk voor de wielersport, publiceerde in zijn blad De Kampioen van 3 augustus 1893 de nieuwste recordlijst. Jaap Eden stond er in zijn debuutjaar als wielrenner gelijk vijf keer op.
De Nieuwe Rotterdamsche Courant presenteerde in 1896 als krant het eerste portret van de sportkampioen. Het was een tekening, want foto’s werden nog niet afgedrukt in de kranten.

 

Bovenkant van de pagina