Dagboek winterweer

De winter van 2013

Auteur Ron Couwenhoven

Het Dagboek van de Winter beleeft alweer zijn vierde editie sinds 2010, maar ook in 2009 konden er natuurijswedstrijden worden uitgeschreven. Sinds 1891 kwam het nooit voor dat er vijf winters achtereen wedstrijden op open water konden worden uitgeschreven. Na veertien warme dagen schoot het kwik na een paar kwakkelnachten dinsdag 15 januari definitief onder nul om er voor zondag de 27ste niet meer boven te komen. Twaalf ijsdagen! Dat was sinds de winter van 1963 niet meer voorgekomen, maar de extreem hoge temperaturen uit de eerste twee weken van januari en een paar sneeuwbuien voorkwamen aanvankelijk snelle ijsgroei.

Zaterdag 12 januari
't Was een graadje onder nul op diverse plaatsen in het land, maar de weermannen waren al in rep en roer en in Noordlaren, Emmen en Gramsbergen werden de sproeiwagens uit de mottenballen gehaald. De ijsclubs hadden groot alarm geslagen, want Piet Paulusma had vrijdagavond al aangekondigd dat midden volgende week de eerste ijsbanen wel open konden gaan! Alarmfase 1 dus voor de clubs die jaarlijks knokken om de eerste natuurijsmarathon op een dun laagje ijs te kunnen houden.

De winter van 2013 kende trouwens al een unieke primeur. De eerste weken van januari scoorden een recordtemperatuurgemiddelde van acht graden boven nul, maar dat verhinderde diverse media niet om alweer over massale ijspret te berichten. Zo roerde een verslaggever van RTV Noord-Holland op de baan van ijsclub Assendelft ontroerd met zijn vingers in het water en onthulde: 'Het dooit!' en verraste de redactie van damesblad Libelle de natie met een echte Elfstedenbijlage! Doller waren de reporters van het ijs nog nooit eerder.

Zondag 13 januari
De sloot achter mijn huis is helemaal dicht gevroren bij windstil weer. Het ijs ziet er spiegelglad uit en de rest van de week blijft het vriezen. Ik las dat Lisanna Soemantha beroep heeft aangetekend tegen haar diskwalificatie in het kampioenschap van Nederland op kunstijs, waar ze haar titel verloor omdat ze vallend over de eindstreep kwam. Een merkwaardig detail was dat haar protest na afloop van het marathonkampioenschap niet door de jury in behandeling werd genomen. Maar ja, van een jury die een vallende kampioene haar titel ontneemt, omdat haar schaats kennelijk niet op het ijs stond bij de finishpassage, kan je eigenlijk niets anders verwachten.

Maandag 14 januari
De week gaat van start met het bericht dat er ijsdagen aan komen. Het kwik komt dus niet meer boven nul en dat duurt inderdaad meer dan een week. In Noordlaren wordt de giertank uit de schuur gehaald en begint het sproeien van de landijsbaan. Gramsbergen, Veenoord en Haaksbergen concurreren volop mee in de strijd om de eerste natuurijsmarathon.

Dinsdag 15 januari
Liefst 2500 toeschouwers zien Bob de Vries in Noordlaren winnen. Mariska Huisman had hem dat kunstje een uurtje eerder al voor gedaan bij de vrouwen en in Steggerda won Henk Hospes de eerste kortebaanwedstrijd van het seizoen. Maar het sneeuwt deze dag ook. Het noorden blijft er van gespaard, maar de rest van Nederland krjjgt zijn portie, waardoor de ijsgroei op het open water zwaar wordt belemmerd.

Donderdag 17 januari
Gramsbergen had ook een primeur: het complete peloton zakte door de ijsvloer. Gelukkig zat er drie centimeter diep een betonnen vloer onder, zodat niemand een nat pak opliep. De vrouwen haalden veilig de finish onder aanvoering van Irene Schouten, maar de mannen gingen massaal onderuit toen ze met hun schaatsen door het totaal weggesleten ijs op het beton terecht kwamen. Het gevolg was een valpartij zoals maar nog nooit gezien was op het ijs. Het betekende gelijk het einde van de vierdaagse natuurijsreeks. Veenoord besloot wijselijk de vrijdagwedstrijd uit te stellen.

Vrijdag 18 januari
De vorst ging nog kalmpjes zijn gang, maar in Hindeloopen hingen deze dag de ijspegels figuurlijk aan de dakgoten. Zeventig Elfstedenrijders, die precies vijftig jaar eerder de beroemde tocht van 1963 op tijd hadden voltooid, verzamelden zich voor een reünie. Dat trok massale media-aandacht: 22 cameraploegen en een horde verslaggevers van de schrijvende pers. De kampioenen waren er natuurlijk ook: Reinier Paping, 81 jaar en voorzien van twee kunstheupen, Jan Uitham, 88 jaar en zomers nog actief als verzorger wanneer zijn vriendin Aaltje de Elfstedentocht in vier dagen wandelt of in Nijmegen aan de vierdaagse deel neemt, en Jeen van den Berg, net 85 jaar geworden, die het een beetje te druk vond.

We beleefden deze dag ook een onthullend moment. Zoals gebruikelijk concentreerden heel wat verslaggevers zich op de beroemde teen van Tinus Udding uit Bovensmilde, 31ste in de wedstrijd. Hij bracht hem ooit naar het schaatsmuseum in Hindeloopen, waar de teen een ware  trekpleister is. 'Afgevroren na de tocht van '63,' beweert Tinus, maar in de vitrines van Gauke Bootsma ligt een nagel met een stuk vel er aan. Harm van der Pal, hoofdredacteur van het blad ProSkating, ondervroeg Tinus over zijn afgevroren teen.

'Dat is geen hele teen,' concludeerde Van der Pal. 'U hebt dus nog negen tenen, zegt u. Doe uw sok eens uit!'

'Daar begin ik niet aan,' antwoordde Tinus, die als een haas in de massa verdween.

Twee opmerkelijke gasten waren deze dag Stien Kaiser en Carry Geijsen, de Olympische kampioenes uit de jaren zestig, Stien, 74 jaar inmiddels, werd vijftig jaar eerder in Franeker van het ijs gehaald. Gauke Bootsma, de eigenaar van het museum, had haar als speciale gast uitgenodigd. 'Wat vind ik dat een bijzonder vererende uitnodiging,' had Stien geroepen toen Gauke haar belde. Ze nam haar vriendin Carry en haar man Rinus Langrkuis mee en die genoten ook met volle teugen. Carry vertelde trots dat zij inmiddels vijf keer oma is en dat zij schildert. Zo vereeuwigde zij haar collega-Olymnpisch kampioene Fanny Blankers-Koen tijdens een hordenloop. De foto toonde aan dat 'een echte Geijssen' een doek van waarde is. 'Deze werd geveild voor een fonds, dat arme kinderen in Amsterdam ondersteund,' vertelde Carry. 'Wel jammer eigenlijk, want het was een erg geslaagd schilderij. Maar ja, het was voor het goede doel...'

Zaterdag 19 januari
Lang niet vertoond: langebaanwedstrijden op natuurijs. Ede had deze zaterdag de primeur. De rijders streden van jong tot oud om de gewestelijke titels van Gelderland. Dat leverde een hele reeks kampioenen op. De twee jongste kampioenen kwamen uit Rutten in de Noordoostpolder. Femke Beuling won bij de meisjes pupillen en Mark van Benthem (als dat geen kampioen wordt met zo'n naam)  was de beste bij de jongens pupillen. Opmerkelijk: Femke reed de 500 meter in 50,63 seconden. Mark had er wat langer voor nodig: 52,69 seconden. Maar net als Femke was hij veruit de snelste in zijn categorie.

Bij de masters stond ook een opmerkelijke naam op de deelnemerslijst: Ludwig Meijering. Veertig jaar geleden behoorde hij tot de beste rijders op natuurijs. Ik ontmoette Ludwig een dag eerder in het Schaatsmuseum in Hindeloopen ter gelegenheid van de reünie van de Elfstedentocht. Ludwig reed de tocht ook uit, maar kwam meer dan twee uur na Paping over de finish en werd daarom niet in de uitslag opgenomen.

Hij is inmiddels 76 jaar! De krasse wedstrijdrijder vertelde: 'Er is voor veteranen van mijn leeftijd nu een aparte categorie ingesteld.'

'Ja,' lachte de 88-jarige George Schweigmann uit Leeuwarden, die met zijn acht Elfstedenkruisjes absoluut recordhouder is, 'maar jij bent de enige die in die categorie rijdt. Zo kan ik ook kampioen worden.'

In Ede zat er geen titel in voor Ludwig. Hij werd elfde en laatste. Hij reed de 500 meter in 61,76 seconden en de 1500 meter in 3.07.41.

Zondag 20 januari
Roekeloze schaatsenrijders waagden zich op de Kagerplassen en de mooie, uitgestrekte meren bij Goïngarijp. De 58-jarige schaatsliefhebber bij de Kaag zakte door het ijs en verdronk. De vrouw die bij Goïngarijp door het ijs ging, kon met veel moeite worden gered. Het ontlokte Jan Oostenbrug, de voorzitter van de Friese IJsbond, de verzuchting: 'De kosten van dit soort reddingsoperaties moeten eigenlijk op de waaghalzen verhaald worden. De redders mogen hun leven wagen om hen weer levend op de wal te krijgen.' Maar volgens brandweercommandant Frans Stabel van Sûd-West Fryslan en Littenseradiel is dat onmogelijk: 'Je kan niet iedereen die een beetje onvoorzichtig is een rekening sturen,' zei hij. Maar alleen al de Friese hulpdiensten moesten dit weekeinde vier keer uitrukken, 'waarbij onze mensen zelf ook gevaar liepen,' vond Stabel wel.

De vraag is natuurlijk of iemand die op open water gaat schaatsen, terwijl dat door politie, plaatselijke overheid en de KNSB sterk wordt afgeraden 'een beetje onvoorzichtig' is.

Maandag 21 januari
Paniek in het land: sneeuw hindert het verkeer. Het gevolg: 1000 kilometer file. Dat was nog nimmer vertoond. De meteorologen hadden voor al die automobilisten goed nieuws. 'Eind deze week gaat het dooien,' voorspelden ze, maar voor de schaatsliefhebbers was het positieve bericht: 'Er komen nog een paar nachten met zelfs strenge vorst.'

Dat nam niet weg dat er nauwelijks wedstrijden op natuurijs konden worden uitgeschreven. De kortebaanrijders kwamen wel volop aan hun trekken. In Lemmer veroverde Jesper Hospes uit Heerenveen voor de derde keer op rij de nationale titel. Jacques de Koning werd tweede voor Freddy Wennemars. Liefst 45 sprinters stonden aan de startlijn.

Dinsdag 22 januari
In Alteveer bij Stadskanaal meldden zich 34 vrouwen voor het NK kortebaan, dat ijsclub De Toekomst organiseerde. Een aantal kwamen bijna te laat, omdat ze dachten dat Alteveer bij Roden in Drenthe lag. De nieuwe kampioene was een oude bekende. Leslie Koen uit Giethoorn pakte haar tweede titel. In 2010 was zij ook de best.

KNSB-marathoncoördinator Teun Breedijk bleek een vooruitziende blik te hebben. Hij overlegde met de organisatie van Weissensee, waar de ijstoestand belabberd was, over uitstel van de eerste Grand Prixwedstrijd die voor vrijdag stond gepland. Het zou wel eens kunnen dat er in het weekeinde grote natuurijswedstrijden konden worden gehouden. De overeenstemming kwam er en de ploegen werd vervolgens aangeraden nog niet naar Oostenrijk af te reizen.

Woensdag 23 januari
Een nacht met negen graden vorst in De Bilt gaf Teun Breedijk gelijk. Hij reisde 's morgens af naar het Veluwemeer om daar met zijn boor gaatjes te prikken. Overal kwam hij pas na 12 tot 14 centimeter door het ijs. Dat was voldoende om voor vrijdag het Kampioenschap van Nederland uit te schrijven. Voor het marathonschaatsen was dat een uniek moment. Nog nooit eerder kwam het voor dat in vier achtereenvolgende winters het kampioenschap kon worden gehouden. Tot grote tevredenheid van de stichting Natuurijsklassiekers was de titelrace voor het eerst sinds drie jaar weer aan één van de bij de stichting aangesloten leden toegekend.

Vanuit de kop van Overijssel kwamen ook positieve berichten. De Vijfmerentocht bij Blokzijl kon worden uitgeschreven. Dat werd de eerste toertocht van het seizoen, die voor donderdag op de kalender werd gezet. De ijsclubs van Wannepereveen en Giethoorn werken samen in de organisatie van de tochten over 25 of 50 kilometer. De Giethoornse voorzitter Jans Blijker zei: 'We verwachten 10.000 deelnemers. Parkeerplekken zijn er genoeg.'

Het schaatsvirus greep deze dag snel om zich heen. In Breukelen en Maarssen en omgeving moesten ijlings allerlei verkeersmaatregelen genomen worden. Het plassengebied rond de dorpen werd overstroomd door schaatsenrijders.

En vanuit Den Haag werd een streng bericht ontvangen, dat veel schaatsliefhebbers die hun rondjes wekelijks op de Jaap Edenkunstijsbaan in Amsterdam rijden, tot actie maande. De Hoge Raad stelde de stichting, waarin de baan is ondergebracht, in het gelijk. Men mag schaatskroeg De Skeve Skaes in eigen beheer nemen. Pachter Jac Hoeve voerde zes jaar lang een verbeten juridisch gevecht dat hij dus nu definitief verloor. De schaatsenrijders zijn bang dat hun stamkroeg verdwijnt, maar Jaap Edenbaan-directeur Ellis van der Weerden is dat niet. Zij zei: 'De Skeve Skaes blijft gewoon bestaan, maar nu in beheer van de stichting. Dat is nodig, omdat de subsidies van de baan al jaren terug lopen en er dus meer eigen inkomsten gecreëerd moeten worden.'

Donderdag 24 januari
Dit was de dag van de eerste toertocht in het seizoen 2013 en dat heeft men in Giethoorn geweten. Van heinde en verre arriveerden de liefhebbers. De stormloop op het ijs was zo massaal dat om half elf 's ochtends al besloten moest worden de Vijf Merentocht af te breken. Het ijs bij de startplaatsen was finaal aan stukken gereden en op diverse plaatsen kwam water op het ijs. Liefst 17.000 schaatsfans waren naar de kop van Overijssel gekomen. Op de snelweg Zwolle - Meppel stonden lange files bij de afslag naar Giethoorn. De politie besloot alle wegen in het gebied af te sluiten, zodat niemand er meer in kon.

De KNSB besloot in overleg te treden met de organisatoren van de Blokzijlermerentocht en de Ronde de Wiedentocht die voor vrijdag en zaterdag op het programma stonden. Men vreesde dezelfde problemen als in Giethoorn, waar hulpdiensten zich nauwelijks nog konden bewegen op de volgepropte wegen. Uiteindelijk werdtoch het groene licht voor de tochten gegeven.

Inmiddels was in Weissensee Durk Fabriek van het team De Haan Westerhoff gearriveerd. Hij was er met ploegmaat Bjorn Bakker vroeg naar toegegaan om zich zo goed mogelijk voor te bereiden op de Oostenrijkse marathons, maar toen hij in Techendorf arriveerde was het eerste wat hij hoorde dat het Kampioenschap van Nederland was uitgeschreven! Durk had de aanbeveling van de sectie Marathon om in eigen land te blijven in de wind geslagen. 'Hij zal wel flink balen,' dacht ploegmaat Chrispijn Ariëns.

Vrijdag 25 januari
Dit was de dag van Christijn Groeneveld uit Heerhugowaard en Mariska Huisman uit West-Graftdijk. Op het Veluwemeer beheersten zij het Kampioenschap van Nederland dat al voor het vijfde achtereenvolgende jaar kon worden gehouden. Mariska domineerde de wedstrijd, was mee in een lang kansvolle vlucht van zes, waarin ook haar voornaamste concurrentes Foske Tamar van der Wal, Daniëlle Lissenberg en uittredend kampioene Yvonne Spigt zaten. De enige kanshebber die ontbrak was Irene Schouten. Zij stapte na een paar vergeefse pogingen weer terug te komen uit het peloton van het ijs. Veel te vroeg bleek, want op een kilometer van de streep kwam de groep vooral door toedoen van Carla Zielman en haar ploegmaten toch nog terug. Er volgde een massasprint, waarin Huisman superieur was. Direct na de finish gooide ze zich plat op haar buik om juichend tientallen meters door te schuiven. Recht op Neeke Smit en haar camera af. De voormalige marathonrijdster legde de glijbaan naar de glorie' natuurlijk haar scherp vast. Haar foto wordt ongetwijfeld een kandidaat voor de categorie Sport van de jaarlijkse Zilveren Camera toewijzingen.

Christijn Groeneveld deed het op een geheel andere manier. Samen met zijn BAM-ploegmaats beheerste hij op het Veluwemeer de race van start tot finish. Het werd desondanks een boeiend gevecht, waarin Arjan Stroetinga op zeven kilometer van de finish met Jan van Loon op kop kwam. Groeneveld kon als enige het gat nog dichten en demarreerde in de voorlaatste ronde. BAM-ploegmaat Stroetinga, veruit favoriet in een sprint, zat gelijk gevangen, maar verliet uiteindelijk toch nog de uitgeputte Van Loon. Het gat naar Groeneveld kreeg hij echter niet meer dicht. Voor de 28-jarige rijder uit Heerhugowaard betekende het na zijn overwinning in het KPN Marathoncupklassement zijn tweede belangrijke overwinning in dit seizoen. In de KNSB-ranking van de marathonrijders gaat hij uiteraard fier aan kop.

Zaterdag 26 januari
Opmerkelijk: SchaatsApp.nl verscheen deze week op de markt. Wie het wilde kon er plaatsen op zetten waar geschaatst kon worden. Eigenaar Koen van Mulwijk had succes met zijn App, maar de vraag is of dit niet buitengewoon onverantwoord is. Zo werd er gemeld dat er op de Gouwzee een toertocht zou worden gehouden. Niet dus. Het dwong het gemeentebestuur van Volendam/Edam en Monnickendam extra maatregelen te nemen om een ramp te voorkomen. Levensgevaarlijk natuurlijk: niemand kon controleren of de aangegeven plekken - en dat waren er heel veel - wel echt veilig waren en de ijsclubs in de omgeving wisten van niets. Maar het kaartje van Nederland van Koen was wel overdekt met plekken waar het volgens schaatsfans wel gereden kon worden!

De ongeremde passie voor het ijs bleek bij de acht toertochten in Friesland en Overijssel, waar vrijdag 50.000 en zaterdag 80.000 mensen op af kwamen. Ondanks de massale toeloop gebeurden er geen noemenswaardige incidenten.

In Goïngaryp werd voor het derde achtereenvolgende jaar de neo-klassieker Ronde van Skarsterlân gehouden. Bob de Vries won na een heroïsch gevecht over 100 kilometer voor zijn BAM-ploegmaats Ingmar Berga en Arjan Stroetinga. Hij was al in de eerste ronden betrokken bij een vroege vlucht, die overigens niet ver kwam. Dat kwam vooral door het onvoorstelbare tempo voor de wind, waar de snelheid steeds tot boven de 50 kilometer per uur op liep, om dan in het lange stuk tegen de wind weer volledig stil te vallen. Harde wind en langdurige sneeuwval maakte deze wedstrijd tot een hels karwei. Slechts 22 van de 84 rijders reden de volledige afstand uit.

Bij de vrouwen pakte Foske Tamar van der Wal voor de tweede keer de overwinning op de mooie Goïngaryper Poelen. Het vrouwenpeloton brak onder de beukende wind al snel in stukken. Foske kwam in de finale met Erna Last op kop. Lange Erna reed door haar gestalte voortdurend in de wind, maar werd toch knap tweede. Jolanda Langeland, altijd goed op natuurijs, kwam als derde op het podium.

Zondag 27 januari
Na twaalf dagen onafgebroken vorst viel de dooi heftig in. Vrijdag leverde Rotterdam met -12,9 graden celsius nog even een knallend afscheid van deze mooie vorstperiode. Het marathonpeloton zat deze dag massaal in de auto richting Weissensee, waar maandag alweer een nieuwe uitdaging op de kalender stond.

Meest opmerkelijk figuur in deze twaalf winterse dagen?

Notaris Rein Mulder uit Langweer. Hij is al 84 jaar en een kolossale Elfstedenveteraan en ijsfan. Dus kon hij niet laten om achter een duwslee nog enige slagen op de Langweerder Wielen achter zijn huis te maken. Prompt zakte Rein er door. Hij stond tot zijn heupen in het water en hield zich vast aan zijn slee. Reddingswerkers hadden nog al wat moeite hem weer op het droge te krijgen. Toen ze hem bereikten, werden ze met stomheid geslagen.

'Laat me hier maar staan,' zei Mulder. 'Hier wil ik wel sterven!'

Maar dat deden ze ze natuurlijk niet. In Langweer kunnen ze hun oude schaatsheld nog lang niet missen!