Een zee van ijs, uitzonderlijke ijstochten over de Zuiderzee, het IJsselmeer en de Waddenzee

 

Auteurs: Ron Couwenhoven en Huub Snoep

Al eeuwenlang splijt de Zuiderzee – en later het IJsselmeer – Nederland in tweeën. Vaak was de zee bevroren, maar slechts zelden was het mogelijk over het ijs van de ene kust naar de andere te trekken. Hetzelfde gebeurde op de Waddenzee, waar de eilanden met regelmaat  geïsoleerd raakten door de ijsmassa’s.

Altijd oefende de onafzienbare ijsvlakte een bijzondere aantrekkingskracht uit. Niet alleen door het wonderbaarlijke natuurschoon, maar ook door de zucht naar avontuur. Schippers moesten bittere gevechten voeren tegen ondoordringbare ijsformaties. Schepen gingen verloren door kruiend ijs. Er werden wedstrijden gereden door de barre ijswoestijn. Vissers zwalkten dagenlang op losgebroken ijsvelden over de zee en zelfs kampeerden er lieden in een tentje in barre kou.

Maar ook trokken er tienduizenden schaatsenrijders over de ijsvloer van IJsselmeer  - een nog nimmer vertoond aantal -  toen op 4 februari 1996 de befaamde toertocht Enkhuizen – Stavoren werd gehouden. Mensen staken de grootste ijsbaan van Nederland over met ossen, arresleden, op de schaats, per auto, fiets en brommer en maar ook te voet. Marken is al eeuwenlang het geliefkoosde einddoel van schaatstochten, want maar zelden kon er geschaatst worden op de zee en niemand wilde zich dat buitenkansje laten ontlopen. Zo ging het ook op de Waddenzee.

Over deze avonturen en de ongehoorde aantrekkingskracht van de bevroren Waddenzee, Zuiderzee en nu IJsselmeer gaat “Een zee van ijs”, maar de verhalen vormen slechts een kleine greep uit een onvoorstelbare hoeveelheid informatie. Want als de zee bevroren was leken de verslaggevers nog actiever dan schaatsenrijders.

 

Klik op een kaartje voor de onderliggende verhalen.

Bijlage

Statistiek

Wedstrijden op het IJsselmeer

Marken – Monnickendam 1 februari 1947 (afstand onbekend):

1. Jacob van Altena (Marken) 16 min.; 2. Piet Boes (Marken), 3. Cornelis Visser (Marken)

Monnickendam. Kampioenschap van de Gouwzee, 18 februari 1954 (40 kilometer): 1. Egbert van ‘t Oever (Lisse) 1 uur en 15 min., 2. W. Wijnhout (Haarlemmermeer) op 3 min, 3. A. Doets (Loosdrecht), 4. C. Ris (Zaandam), 5. Aad de Koning (Purmerend). 64 deelnemers

Tweede kampioenschap van de Gouwzee, 22 januari 1963 (100 kilometer): 1. Jan J. van der Hoorn (Ter Aar) 4 uur 24 min 44 sec., 2. Jac. Schouten (Wognum), 3. Theo Greuter (Edam), 4. Piet Vilten (De Rijp), 5. J. Broers (Wognum). 64 deelnemers.

Medemblik-workum-Medemblik 22 februari 1963 (70 kilometer): 1. Johannes van der Berg (Heerenveen), 2. Jan Groot (Limmen), 3. Sint Bekkema

Lemmer. Lemmer-Urk, 23 februari 1963 (55 kilometer): 1. Yme de Vries (Scharnegoutum) 1 uur 40 min., 2. Henk Arends (Goëngahuizen), 3. Sjoerd Post (Rutten), 4. Gijzen (Sondel), 5. Douwe Schotanus (Harich) allen zelfde tijd. 59 deelnemers.

Makkum. Makkum-Hindeloopen-Wervershoof, 27 februari 1963 (100 kilometer): 1. Jan Dekker (Bovenkarspel) 3 uur 36 min., 2. Jan van Dalen (Kallenkote), 3. Henk Arends (Goëngahuizen), 4. Henk Ottema (Tolbert), allen zelfde tijd, 5. Bennie Groen (Steenwijk) op 3 min., 6. Otto Stegenga (Allingawier) op ruim 6 min, 7. Ale Fekken (Vegelinsoord) z.t., 8. Jan Slagter (Lutjebroek), 9. Johannes van den Berg (Warga), 10. Pier Zijlstra (Rinsumageest). 59 deelnemers.

Medemblik. Stavoren – Urk – Enkhuizen – Hoorn – Medemblik. IJsselmeerwedstrijd, 2 maart 1963 (170 kilometer): 1. Jan J. van der Hoorn (Ter Aar) 6 uur 28 min 32 sec., 2. Jan van Dalen (Kallenkote) op 2.50, 3. Willem van der Aar (Haarlem) op 5.15, 4. W. Alkemade (Noordwijk) op 6.15, 5. Bennie Groen (Steenwijk) op 6.25, 6. Makkinga (Amsterdam), 7. Jan Slagter (Lutjebroek) op 6.40, 8. F. Gerritsma (Bolsward) op 10.05, 9. F. Vollebroek (Hilversum) op 20.30, 10. Marten Piersma (Sneek) op 21 min. 233 deelnemers.

Hoorn. Hoorn-Edam-Marken-Amsterdam, 2 maart 1963 (95 kilometer): 1. Piet Schooneman (Bovenkarspel) 2 uur 57 min 11 sec., 2. Theo Greuter (Edam) op enkele tientallen sec., 3. S. Hopman (Egmond aan de Hoef), 4. Dick Waal (Opmeer), 5. Jan Roos (Oudendijk), 6. E. v.d. Heide (Julianadorp), 7. Joop Hopman (Egmond aan de Hoef), 8. Jan W. van der Hoorn (Ter Aar), 9. T. Roozendaal (Warmenhuizen), 10. G. Jonkman (Oosthuizen). Ruim 70 deelnemers.

Elburg. Elburg-Spakenburg, 3 maart 1963 (95 kilometer): 1. A. Bos (Oosterwolde) 3 uur 20 min 20 sec., 2. K. van Dorn (Oosterwolde) op 2 sec.

Schellinkhout 1979 (100 kilometer): 1. Jos Niesten

Hoorn. Hoornse Hop  27 januari 1996 (100 kilometer): 1. B. Kamphorst, 2. P. Griffioen, 3. E. Wartenhorst.

 

Schaatstoertochten over het IJsselmeer in 1963

(1) Voor het eerst sinds de winter van 1941-1942 was het weer mogelijk vanuit Lemmer over het IJsselmeer naar Urk en terug te schaatsen.

(2) Ook kortere afstanden waren mogelijk: Hoorn-Edam (40km); Hoorn-Marken (55km).

(3) Een combinatie van beide tochten was ook mogelijk. Totaal over beide tochten of de combinatie 3500 deelnemers

(4) De tochten Medemblik-Workum, Workum-Medemblik-Enkhuizen-Workum en Medemblik-Enkhuizen trokken gezamenlijk 3400 deelnemers.

(5) Zie punt 2. Totaal bijna 7000 deelnemers.

 

Georganiseerde autotochten over het IJsselmeer

20 februari: Eerste IJsselmeer-toertocht. Route: Wervershoof-Medemblik-Workum-Hindeloopen-Stavoren; ongeveer 80km. 912 deelnemende auto’s

24 februari: Tweede IJsselmeer-toertocht. Zelfde route en afstand. 3655 deelnemende auto’s.

3 maart: Derde IJsselmeer-toertocht. Route: Medemblik-Workum-Enkhuizen-Hoorn-Wervershoof; ongeveer 90km. 1100 deelnemende auto’s

Daarnaast reden iets meer dan 15.000 auto’s over het ijs van de Gouwzee. Op 3 maart werd de heer Beemsterboer uit Warmenhuizen door burgemeester J.F. de Groot van Monnikendam gehuldigd, omdat hij de bestuurder was van de 15.000ste auto’s. Hij kreeg een geldbedrag en een aantal poppen in klederdracht.

Bibliografie

Bij het samenstellen van dit boek werd gebruik gemaakt van de archieven van het Eerste Friesche Schaatsmuseum in Hindeloopen, het Provinciaal Archief van Friesland te Leeuwarden, Gemeentearchieven van Amsterdam en Zaanstad, Streekarchief Waterland, de archief van beide schrijvers.

Boeken:
IJs & Weder – Ron Couwenhoven (1993)
Durgerdam en de Bordings – H. van Zijl (1970)
50 jaar Zaanse IJskronieken – N.A. Grootes (1979)
100 jaar Winter – H. Snoep en R. Couwenhoven (1995)
De Zaende  – art. S. Lootsma (1948)

Kranten en tijdschriften:
De Telegraaf, Het Parool, Waterlandsche Courant, Leeuwarder Courant, Algemeen Handelsblad, Heerenveensch Nieuwsblad, De Typhoon, De Zaanlander, Het Ideaal, De Prins, Elsevier’s Geïllustreerde Magazine,

Bronvermelding

Boek 'Een zee van ijs' geschreven door Ron Couwenhoven en Huub Snoep.
Uitgegeven in 2001 door De Vrieseborch, Haarlem