50 jaar Zaanse IJskronieken, Dagboek van de winters 1928-1979 door Nico Grootes
Voorwoord
Voorwoord
Auteur Ron Couwenhoven
1 januari 1929
Na een heldere nacht begint het te vriezen, de sloten zijn 's ochtends met een dun vliesje ijs bedekt.
Zo startte de pas 13-jarige Nico Grootes uit Westzaan in 1929 zijn aantekeningen van de winter. Dat zou hij liefst een halve eeuw volhouden. Als het begon te vriezen pakte Nico zijn pen en begon te noteren: wat voor weer het was, hoe hard het vroor, waar hij ging schaatsen en allerlei andere bijzondere gebeurtenissen die met de winter te maken hadden. Zo ontstond een indrukwekkende en belangrijke kroniek over vijftig jaar winter.
In 1979 verscheen zijn boek 50 jaar Zaanse IJskronieken. Hij gaf het in eigen beheer uit. De oplage was beperkt, maar de belangstelling was zo groot dat hij in 1984 een herdruk liet maken.
Maar een jaar later beleefde Nederland nog eens drie winters van topniveau: 1985 en 1986 met hun legendarische Elfstedentochten en 1987 met een bijna-Elfstedentocht. Toen kon Nico Grootes zich natuurlijk niet meer inhouden en schreef hij nog drie bijlages bij zijn IJskronieken. Vrijdag 27 maart 1987 maakte hij zijn laatste aantekeningen over de winters in Nederland:
ZEER ZWARE STORM RAAST OVER NEDERLAND.
Wind zuidwest. Kracht: 10-11 Bf. De Zaanlander meldt: 'Met uitschieters tot windkracht 12'. Dat zou 'orkaankracht' betekenen maar dat lijkt mij niet waarschijnlijk.
Acht maanden later overleed Nico Grootes op 23 november. Dertig jaar later is zijn Dagboek van een schaatsliefhebber nog steeds een indrukwekkende getuigenis van liefst 58 jaar geschiedschrijving over winters in Nederland.
Verzamelkring De Poolster is mevrouw L. Grootes-Bakker, de echtgenote van Nico Grootes, en zijn kinderen zeer dankbaar dat dit belangrijke document exclusief op de website www.schaatshistorie.nl mag worden gepubliceerd.
Inhoudsopgave
1. Verklaringen
2. Inleiding
3. Van strenge winters en ijsvermaak in vroeger eeuwen
IJSKRONIEKEN VANAF 1928/29
4. De strenge winter van 1929
Januari kwakkelmaand, afwisselend met vorst en dooi.
Felle koude in februari. Nationale hardrijderij op de Zaan te Zaandijk Anno 3 maart 1929.
5. De kwakkelwinters van 1929/30 tot en met 1931/32
Geschaatst op 11 maart 1931. -7 C. Vorst op 26 oktober 1931. Geschaatst op 3 maart 1932.
6. De vrij normale winters van 1932/33 en 1933/34
Fabrieksbrand firma Boon te Wormerveer bij 19 graden
Vorst op 13 december 1933. De vroegste Elfstedentocht: 16 december 1933.
Totaal twaalf ijsdagen vóór de kortste dag.
7. De kwakkelwinters van 1934/35 tot en met 1937/38
Grondijs op 9 en 10 maart 1935. Sneeuw op 17 mei 1935.
8. De normale ijswinter van 1938/39
"Een Siberische week van 17-24 december waarin temperaturen Siberische week van 17-24 december waarin temperaturen
van 1890 en en 1929 werden overtroffen". Kerstmis 1938: Nederland op de schaats.
9. De zeer strenge winter van 1939/40 (de mobilisatiewinter)
Zeer lage temperaturen tot - 24 C (Winterswijk en vliegveld Ede). Elfstedentocht op 30 januari 1940, zware sneeuwval.
10. De strenge winter van 1940/41
Eerste oorlogswinter in Nederland, minder streng dan de voorafgaande van 1939/40. Elfstedentocht op 6 februari 1941.
11. De zeer strenge winter van 1941/42
Zeer zware sneeuwval, de eerste sneeuw viel al op 29 oktober. Elfstedentocht op 22 januari 1942 bij een temperatuur van -16°c.
Verslag van volbrachte Elfstedentocht. Laagste temperaturen ooit in Nederland waargenomen: - 27,4 C te Winterswijk.
IJswedstrijden te Oostzaan op 8 maart 1942.
12. De zachte oorlogswinters van 1942/43 en 1943/44
Kolennood - acht mud brandstof voor het gehele jaargetijde. Zware driedaagse storm van 31 jan. - 2 febr. 1943.
13. De Hongerwinter van 1944/45
Laatste en meest noodlottige oorlogswinter. Afgewisseld door korte dooiperiodes duurde de winter van 23 dec. tot 31 jan.
Per week 500 gram brood. Hongeroedeem slaat toe, duizenden doden in westelijk Nederland.
14. De eerste winter in vredestijd - 1945/46
IJsbaan te Westzaan verlicht met accu's. Sneeuwstorm op 1 maart 1946. Op 8 maart ligt het gehele Westzijderveld nog dicht.
15. De strenge en zeer langdurige winter van 1946/47
Drie maanden winter van 14 dec. tot 16 maart.
Géén uitzonderlijk lage temperaturen. Zeer zware sneeuwval in februari. Westzaan geïsoleerd.
Sneeuwbergen van drie meter hoogte. Elfstedentocht op 8 februari 1947 met stormachtige oostenwind en temperaturen van
- 10 tot -14 C. - Verslag van deze niet-volbrachte tocht. Hardarren op het Nauernase Gat Anno 9 maart 1947.
13 maart: op schaatsen over de straat naar mijn werk.
16. De kwakkelwinters van 1947/48 tot en met 1952/53
Flinke vorstinvalfebruari1948.Voor heteerst met mijn zoon (vier jaar) op de schaats 27 febr.1948.
Orkaan op 1 maart 1949 windkracht 12.
"Tiendaagse winter" in januari 1950. Sneeuw op 25 april 1950.
Oudejaarsdorpentocht door Noord-Holland met 5000 deelnemers. 31december1950.
Dagboek op 29 maart 1952 met sneeuwstorm uit het Oosten. Op 1 april 1952 liggen de sloten nog dichtgevroren.
Zondag 1 februari 1953: ontzaggelijke watersnoodramp in Zuid-Holland, geheel Zeeland en West-Noord-Brabant.
17. De normale ijswinters van 1953/54 en 1954/55
Voor het eerst na vier jaar weer een echte ijs-zondag. (31 januari 1954). 15e Dorpentocht met 7100 deelnemers.
Elfstedentocht op 3 februari 1954. Per auto naar Marken over de Gouwzee.
1954/55: "geschaatst op dagen van de maanden januari, februari en … maart!"
18. De zeer koude februari-winter van 1956
Laagste temperatuur te Uithuitzermeeden: -26,8 C. Vrijwel de gehele maand vorst. Elfstedentocht op 14 februari.
Verslag van deze volbrachte tocht. Volgens het K.N.M.I. was het de koudste februari maand sedert 1706.
19. De kwakkelwinters van 1956/57 tot en met 1961/62
Geschaatst op 24 november 1956. Sneeuw op 5 mei 1957. Kerstmis 1961: drie ijs-zondagen acbter elkaar, een ongekende weelde!
Elfstedentocht op het allerlaatste moment afgezegd, 29 december 1961.
20. De zeer strenge winter van 1962/63
Zeer zware sneeuwval en sneeuwverstuivingen. Westzaan weer volledig geïsoleerd op Nieuwjaarsdag 1963.
Elfstedentocht op 18 januari met een record aantal deelnemers, ruim 10.000, uitermate zwaar, slechts 1% bereikt de finish.
Schaatstocht op 24 februari van Medemblik naar Hindelopen en terug, verslag van deze tocht.
21. De winters van 1963/64 tot en met 1968/69
4-9 maart zelfde weertype als in 1931 met grondijs in de sloten. Schaatsenrijden met een witte Kerst in 1964.
Geschaatst op 20 november 1965. 13 december 1968: schaatsvriend W. Veenis op het ijs overleden.
22. De normale winter van 1969/70 en de kwakkelwinter van 1970/71 waarin het koude-record van maart werd gebroken.
Zeer koude Oudejaarsdag,31december 1969. Twaalf dagen met sneeuw zorgden voor een laag van 20 tot 30 cm, 6-18 febr. 1970.
Koude-record op 5 maart 1971: vliegveld Deelen - 11 C. - Vijf opeenvolgende ijsdagen in maart 1971.
23. De kwakkelwinters van 1971/72 tot en met 1975/76. Naar een periode van zachte en nog zachtere winters?
Orkaan op 13 november 1972. December 1974: warmste maand sinds 270 jaar. "Lente" op 1 januari 1975.
Weer een orkaan met windkracht 12 op 3 januari 1976. Voor het eerst met mijn kleinzoon op het ijs (30 jan. 1976).
Kouderecord op 28 april 1976.
24. 1976/77: voor de zevende keer een winter met een te hoge gemiddelde temperatuur
Sneeuw op "goede vrijdag" 8 april 1977. Men kampeert in de sneeuw tijdens de Paasdagen van 1977.
25. 1977/78: de achtste opeenvolgende kwakkelwinter met een late vorstperiode van 7 – 21 februari 1978
Na jaren wachten weer geschaatst op de Nauernase vaart. Langste reeks van zachte winters sinds 270 jaar.
Zware sneeuwval 10-11 april 1978, sneeuwhoogte 12 cm.
26. Nabeschouwing
BIJLAGE
27. De strenge winter van 1978/79
Laagste temperatuur te Emmeloord op 5 jan.1979: -24,4 C. Veel sneeuw en zeer veel dagen met ijzel.
Noodtoestand in het noorden van het land. Géén Elfstedentocht ……… sneeuw op 2 en 3 mei 1979.
28. De winter van 1984/1985
Eindelijk weer een Elfstedentocht.
Overzicht van de vijftig beschreven winters.
|
1928/29 |
1938/39 |
1948/49 |
1958/59 |
1968/69 |
|
1929/30 |
1939/40 |
1949/50 |
1959/60 |
1969/70 |
|
1930/31 |
1940/41 |
1950/51 |
1960/61 |
1970/71 |
|
1931/32 |
1941/42 |
1951/52 |
1961/62 |
1971/72 |
|
1932/33 |
1942/43 |
1952/53 |
1962/63 |
1972/73 |
|
1933/34 |
1943/44 |
1953/54 |
1963/64 |
1973/74 |
|
1934/35 |
1944/45 |
1954/55 |
1964/65 |
1974/75 |
|
1935/36 |
1945/46 |
1955/56 |
1965/66 |
1975/76 |
|
1936/37 |
1946/47 |
1956/57 |
1966/67 |
1976/77 |
|
1937/38 |
1947/48 |
1957/58 |
1967/68 |
1977/78 |
|
|
|
|
|
|
1928/29 : streng
1939/40 : zeer streng
1940/41 : streng
1941/42 : zeer streng
1946/47 : langdurig en streng
1955/56 : felle koude in februari
1962/63 : zeer streng
1978/79 : st r e n g - zie bijlage
Bronvermelding
Het 'Voorwoord' is geschreven door Ron Couwenhoven
De tekst van de andere hoofdstukken is overgenomen uit het boek 50 Jaar Zaanse ijskronieken, dagboek van een schaatsliefhebber, samengesteld door N.A.Grootes.
De foto's zijn afkomstig uit de Collectie van Ron Couwenhoven. (De originele foto's uit het boek waren niet meer beschikbaar,)