50 jaar Zaanse IJskronieken, de zeer strenge winter van 1939/40

De winter van 1939/40, december

Karaktergetal:        - 295     (Gedurende de periode van l november - 31 maart. (zie voor verklaring hoofdstuk 4, winter van 1929)).
Aantal ijsdagen:        40
Aantal vorstdagen:    84
Tijdsduur:               van 15 december - 20 februari
ZWARE SNEEUWVAL

Opnieuw staat er een winter voor de deur, de eerste oorlogs­winter voor de grote mogendheden en wat ons land betreft zouden we hem het beste als "de Mobilisatiewinter" kunnen betitelen.
Met verwijzing naar bovenstaande gegevens valt te constateren dat we hier met een winter te doen hebben die een vooraan staande plaats in de rij van zeer strenge winters blijft in­ nemen.
Deze winter is inderdaad een "Grand Hiver" geweest en om zijn zeer lage temperaturen van bijvoorbeeld - 24 C. te Winterswijk en vliegveld Eelde, dat is de laagste temperatuur welke ooit vóórdien in ons land geregistreerd werd, èn om zijn behoorlijk langdurige aard.
Daarbij viel er, in tegenstelling met 1929 en 1891, zeer veel sneeuw die lang bleef liggen omdat het méér dan een maand lang iedere dag vroor. Slechts twee kleine dooi-perioden deden zich voor, n.l. om en nabij Kerstmis tot Nieuwjaar en van 4-8 februari.
Na deze korte uiteenzetting volge hieronder het totale verloop van deze keer strenge winter alsmede verdere bijzonderheden, zoals ik dit in mijn winterdagboek heb opgeschreven.

13 december
Sedert een paar dagen waait de wind uit het Oosten, echter nog geen vorst; maar.... 't zit in de lucht!

15-16 december
In de nacht van vrijdag 15 op zaterdag 16 december is de vorst ingevallen. De wind blijft Oost en langzaam maar zeker breidt het vorstgebied zich uit.

17 december (zondag)
Nog geen ijs voldoende om te gaan rijden maar 't gaat wel hard, dit keer. Vorst overdag circa -4° C. en 's avonds een graad of zes. Zodoende is er op de kleine sloten al een flinke laag ijs gevormd en als het even doorzet, kunnen we morgen de schaatsen weer opzoeken.

18 december
Precies op dezelfde dag als het vorig jaar hebben we vandaag de schaatsen weer onder gebonden en "tussen de middag" geprofiteerd van het mooie ijs. Wel ligt er op de grote wateren veel grondijs maar over 't algemeen is het toch goed te berijden. Diverse ijsbanen worden vandaag eveneens al geopend zo heb ik vanavond fijn kunnen rijden. Het vriest niet hard maar de wind blijft Oost en dat is een goed teken.

19 december
Het heeft een graad of 4 gevroren maar toch zit er ander weer in de lucht, de hemel is zwaar bewolkt, 's avonds vriest het - 2 C.

20 december
Lichte dooi ingetreden. Deze dooi is echter van heel weinig betekenis want 's avonds wordt de  hemel weer helder en de wind zoekt het N.O. weer op.

21 december
Met windstil weer vriest het nu - 4 C. zodat het ijs nu prachtig berijdbaar is.
Mijn broer Meiert en ik konden vandaag de lust niet weerstaan om een eerste tochtje te maken; via het Oosterveld reden we naar Oostzaan, daarna naar den Ilp en Ilpendam, waar we voor de laatste keer waren in de winter 1932/33 - hoewel daarvoor verleden jaar ook gelegenheid bestond. Met een zonnetje erbij en windstil weer, was het een genot om op het ijs te zijn. De ringvaart naar Monnickendam was nog niet vertrouwd, dus reden we over Purmerend weer terug en waren om vier uur terug in Westzaan. De ijsbaan alhier, was vanavond nog niet open maar geen nood, de volle maan zorgde voor het licht en zodoende kon ik ook vanavond nog rijden.  Vooral achter de school, waar het steeds een trefpunt van schaatsenrijders is, was het zelfs druk op het ijs.  's Avonds lichte vorst.

22 december
Ondanks Z.W.-wind - 6 C. vorst.
Hoewel er opnieuw dooi te  wachten stond - dit bleek wel uit de Z.W.-wind - is daarvan tot heden nog niets gekomen, integendeel, het blijft nog vriezen. Zodoende konden we ook vanavond weer prettig rijden, de ijsbanen zijn verlicht plus 'n volle maan, wat wil men nog meer! 't Was dan ook heel druk op die banen in Westzaan.

23 december
Het wordt weer een Kerstmis met ijs maar .... er  zit dooi in de lucht, de vooruitzichten zijn niet gunstig voor het aanhouden van de  vorst. Zaterdagmiddag hebben we nog naar hartelust kunnen rijden maar de wind is opnieuw naar het Z.W. gedraaid.

24 december
De Z.W.-wind krijgt meer en meer invloed en dat kan ook niet anders, want deze wind voert zachtere lucht aan uit zee en die lucht is net niet koud genoeg  om de temperatuur onder het vries­ punt te doen blijven.

Kerstmis 1939
De dooi zet door.
In tegenstelling met het vorig jaar toen we zo volop van het ijs konden genieten, is daarvan nu niets gekomen, hetgeen dubbel jammer is in verband met de vrije dagen en omdat het er zo prachtig  voor stond. Maar er is niets aan te doen, de tempe­ratuur is gestegen tot  wel ca. 5  C., zodat we de schaatsen met Kerstmis niet konden gebruiken.

27 december
Vandaag is er alweer een ommekeer in de weersgesteldheid gekomen. Er waait een koude N.W.-wind en 's avonds ruimt de wind naar  het N.O. Om acht uur vriest het weer - 2  C. en de ijskansen stijgen met het uur! Tevens de eerste sneeuwbuien.

28 december
O.Z.O.-wind met - 5 C. vorst. De winter is teruggekeerd en brengt ons meteen wat sneeuw, waar we nu eigenlijk juist niet op zitten te wachten, maar het hoort er nu eenmaal zo 'n beetje bij. Het blijft de gehele avond doorsneeuwen.

29 december
Tien cm. dik ligt vanochtend het witte kleed en het moet gezegd worden; het is een prachtig gezicht, want door de geringe wind blijft de sneeuw ook op bomen en struiken liggen, wat het stemmingsbeeld verhoogt. We mopperen wel eens op die sneeuw, maar mooi is het, vooral in het begin ..... Een groot deel van Europa wordt thans door het winterweer  beheerst in Noord-Italië woedt een ijskoude  N.O.-storm en ondanks depressie­-activiteit, ziet het er niet naar uit dat er flinke dooi op komst is. Integendeel, het sneeuwdek zorgt voor uitstraling en werkt het aanhouden van de vorst in de hand.

31 december
De laatste dagen van het jaar schommelt de temperatuur om het vriespunt tot lichte dooi, maar lang zal dat niet duren, er zit beslist weer vorst in de lucht. Het jaar is ten einde maar de winter nog niet.....

De winter van 1939/40, januari

1 januari
Mijn aantekeningen kan ik meteen wel vervolgen want met het nieuwe jaar is tevens een nieuwe vorstperiode ingeluid. Het vroor in de afgelopen nacht al weer - 5  C.

2 januari
De schaatsen weer opgezocht en daar de sneeuw voor een groot gedeelte van het ijs is weggedooid, is het nu goed berijdbaar. De Gouwzee-baan naar Marken wordt vandaag uitgezet. Ook over­ dag blijft het nu vriezen, de vorst zet ditmaal goed door.

3 januari
Het heeft vannacht - 9 C. gevroren en wanneer dergelijke tempe­raturen geregistreerd worden, gaan we rekening houden met een strenge winter-inval, waaraan voorlopig nog geen einde schijnt te komen.
Het is vandaag woensdag en ik heb vanmiddag vrij genomen om een tocht te maken. Er stond weinig wind en het was ideaal om er eens allee op uit te trekken. Om half één gestart in Westzaan, was ik alom even na twee uur in Monnickendam, nergens oponthoud en kon aan één stuk doorrijden. De baan op de Gouwzee was niet best, maar ik wilde toch ook naar Marken en kwam daar om half drie aan. Even een kleine pauze en toen direct terug want het is vroeg donker in deze tijd van het jaar. Precies 5 uur was ik weer in Westzaan en kan over deze middag dus best tevreden zijn! De wind blijft Oost en 's avonds vriest het - 5 C.

4 januari
Strenge vorst in de afgelopen nacht; - 10 C. Ook overdag zeer koud.  Mijn moeder (A.M Grootes-van der Goot) moet hard stoken op haar verjaardag vandaag, het vriest 's avonds al - 9 C.

5 januari
Vorst van hedennacht - 11 C.; het ijs op sloten en vaarten is nu al 15 cm. dik, zodat overal kan worden gereden. Vanmiddag voor het eerst met Leni samen schaatsen gereden, het is voor haar nog wat onwennig, maar het ging best. Ook mijn vriend Bep Velthuys was van de partij en hebben wij in het koek-en-zopie van Jongewaard op de Gouw nog een kop chocola gedronken. Het was weer bar gezellig op het ijs.

6 januari
Afnemende vorst en wel zodanig, dat het op zaterdagavond zelfs een weinig begint te dooien. Jammer, met het oog op zondag!
De Nederlandse Schaatskampioenschappen zijn precies op tijd gehouden en wel te Groningen. De laatste keer gebeurde dit in 1933, een onderbreking van zeven jaar! Van der Scheer werd toen winnaar, maar nu kwam hij er niet meer aan te pas en werd vierde in het algemeen klassement. J, Roos won de 500 m. (47,8), J.Langendijk de 1500 m. (2.33.9) en de 5000 m. (9.17.8).
R. Koops werd winnaar op de 10.000 m. (19.04.0), maar Langendijk tweede en zo behaalde deze het kampioenschap van Nederland.

7 januari
Inderdaad, een mooie dag!
Maar toch niet zodanig, dat er niet van het ijs kon worden ge­profiteerd. Er werd zelfs nog een Dorpentocht gehouden.
Daarvoor hadden zich zo'n 3500 deelnemers opgegeven, maar velen moesten halverwege opgeven in verband met de ingevallen dooi.
Ook op weg naar Marken zijn er heel wat schaatsliefhebbers gestrand. Zelf ben ik 's ochtends naar Uitgeest geweest maar heb 's middags niet meer gereden, er kwam al gauw water op het ijs. Ook deze keer ziet het er echter niet naar uit dat de dooi zal doorzetten en hoewel het op

8 januari
regent; is de wind weer Oost geworden. 's Middags zijn de wegen al spiegelglad omdat het begint te vriezen en 's avonds waait het hard uit het Oosten, waarbij het - 6 C. vriest. Een verjaardagscadeautje, wat me niet elk jaar overkomt en waar niet iedereen blij mee is ...

9 januari
Volgens de krant van vandaag was gisteren het verkeer in het gehele land ontwricht tengevolge van de gladheid. Dat is dan de keerzijde van de medaille, maar gelukkig komen dergelijke ge­beurtenissen slechts zelden voor. Het heeft - 7 C. gevroren.

10 januari
Strenge vorst tot - 11 C. Ook het Noordzee-kanaal en het IJ liggen nu vol met ijs. Op de grote rivieren is de toestand kritiek, de Hollandse IJssel "zit" al. 's Avonds om 9 uur vriest het alweer - 10 C. en alles wijst op een strenge winter, waar voorlopig geen einde aan zal komen.

11-13 januari
Gedurende deze dagen komt er weinig verandering voor. 's Nachts vriest het ruim - 10 C. en omdat er gelukkig weinig wind is, kan men de koude goed verdragen. De rivier de Lek zit nu ook, men loopt naar de overkant via een voetpad over het ijs. Zaterdagmiddag, 13 januari ben ik nog op de schaats naar Pur­merend en Ilpendam geweest, het was zeer druk op het ijs.

14 januari (zondag)
Lichte dooi, zwakke,  veranderlijke wind, later Z.W. en mist .... maar toch een lJs-zondag!
Door de Zaanse V.V.V. was een tocht van 50 km uitgeschreven, de zgn. Molen- en Merentocht, waarvoor grote belangstelling bestond. Er waren 3748 inschrijvingen binnengekomen! Vooral ten gevolge van de mist deden zich  op het Alkmaardermeer wat moei­lijkheden voor, maar de tocht op zichzelf was buitengewoon mooi. Jammer dat het parcours niet wat langer was, mijn broer en ik deden er twee en een half uur over en voor mij kwam dat goed uit, want ik moest ook nog naar mijn verloofde in Hilversum.

Op zo'n dag moet je het één met het ander combineren en dat lukte heel best!

15 januari
Zet e dooi door? Het is vandaag een dag van afwachten, vriezen doet het niet, maar De Bilt verwacht later weer vorst, dus zal het wel zo zijn! Intussen is de Elfstedentocht die vandaag zou worden gehouden, voor onbepaalde tijd uitgesteld.

16 januari
Na een onderbreking die in feite de moei te niet waard was, heeft de vorst het pleit weer gewonnen en met stormachtige N.O.-wind vriest het 's avonds om zeven uur  -  7 C.

17 januari
STRENGE KOUDE IN VRIJWEL GEHEEL EUROPA.
Vorst - 12 C., overdag, - 6 C. Sneeuwbuien en een zeer koude vrij Zuidelijke wind.

18 januari
Een pak sneeuw van tenminste 12  cm! Vorst - 6  C., dus  afnemend. Maar met windstil weer en een sneeuwdek, zal de temperatuur nu weer verder dalen en vermoedelijk meer dan ons lief is, maar wat is er tegen te doen? We hebben het te aanvaarden ....

19 januari
FELLE KOUDE. Overdag kwam bij ons de temperatuur niet hoger dan - 7 C. en 's avonds om zeven uur vriest het ...... - 15 C.
Ook voor morgen verwacht De Bilt zeer strenge vorst. Met een dergelijke koude wordt er nu nog weinig geschaatst, alleen wat op de banen, die we eerst sneeuwvrij moeten maken. In het veld ligt zoveel sneeuw, dat schaatsenrijden praktisch  uitgesloten is. De merkwaardige verschijnselen van deze week zijn dus in volgorde: eerst dooi, toen sneeuw en nu strenge tot zeer strenge koude .....

20 januari (zaterdag)
Het heeft in de afgelopen nacht inderdaad weer - 15 C. gevroren en op vele plaatsen nog meer. Bovendien valt er weer sneeuw, zodat er van schaatsenrijden morgen niet veel terecht zal komen. Het is vrijwel uitgesloten om tochten te maken.

21 januari
Weer een verloren IJs-zondag. De sneeuw heeft het ijs met een dikke laag bedekt en de tweede Molen-en Merentocht van de Zaanse V.V.V. moest worden afgelast. De Dorpentocht van Y.H.N. ging nog wel door, het werd een buitengewoon zware tocht voor de  circa  500 deelnemers, waarvan er toch nog 350 het eindpunt bereikten. En steeds vriest het maar door, zonder ophouden. Ook de weg is op vele plaatsen onbegaanbaar, er ligt maar liefst 30 cm. sneeuw, wat in jaren niet is voorgekomen.

22 januari
Nog strengere vorst, het vroor hier de hedenochtend maar liefst - 18 C. een ongekend lage temperatuur. In Limburg moet het kwik zelfs tot - 21 C.  gedaald zijn. Ik kan mij niet herinneren, ooit zulke lage temperaturen te hebben meegemaakt.
Alle scheepvaartverkeer is nu lamgelegd en ook de Zaandammerboot heeft de strijd tegen het ijs moeten, staken; een vaargeul vriest in een paar uur tijds weer dicht.
Vanavond is het gelukkig wat milder weer en het vriest slechts - 4 C., er wordt opnieuw sneeuw verwacht.

23 januari
Een plotselinge dooi-dag, de wind is opeens naar het Westen gedraaid en betrekkelijk snel stijgt de temperatuur tot + 4 C. Daarmee is echter alles gezegd want 's avonds vriest het weer op.

24 januari
Vanochtend vroor het - 6 C., wat we al heel gewoon vinden. En de wind is nog wel: Z.Z.W. Maar zoals meer in strenge winters gebeurt, het vriest nu uit alle hoeken.

25-27 januari
In de algemene weersgesteldheid komt weinig verandering. Vrij­dagavond 26 januari sneeuwt het weer eens voor de zoveelste keer en het blijft maar vriezen.

28 januari (zondag)
Vandaag organiseerde de Zaanse V.V.V. opnieuw een molen- en merentocht, waaraan ca. 2.000 deelnemers meededen en waarvan 80% de tocht heeft uitgereden. Alles was in het werk gesteld om het parcours sneeuwvrij te maken, maar het was absoluut onmogelijk om alle sneeuw te verwijderen. Daarom was het een behoorlijke prestatie om deze tocht uit te rijden en de vele kankeraars die meenden dat zo'n tocht beter afgelast had kunnen worden, hadden beslist ongelijk! Dergelijke mensen kunnen beter bij de kachel blijven, want kritiek leveren op een derge­lijke organisatie, is geen kunst. Wel een kunst is het om al die honderden liefhebbers, die van heinde en verre waren gekomen, nog te laten genieten van een toertocht, al waren er nu eenmaal sneeuwheuvels, waartegen niets bestand was!
Zelf zat ik dit keer met recht achter de kachel, had zware kou gevat en de rest laat zich wel begrijpen, er kwam van schaatsen rijden niets terecht. Volgende week maar weer beter, want deze winter weet toch van geen ophouden.....
Nog een nieuwtje: vandaag werden er te Leersum grote ski-wed­strijden gehouden, dat komt ook niet elke dag voor in Nederland!

29 januari
Het vriest overdag - 5 C.; de wind waait weer hard uit het Oosten, 's avonds - 7 C. vorst. Zelfs op de ijsbanen was het nu niet druk meer, men vond het blijkbaar te koud.

30 januari
ELFSTEDENTOCHT IN FRIESLAND
Na zeven lange jaren van wachten, werd vandaag in Friesland de beroemde Elfstedentocht gereden. Dat de belangstelling groter was dan ooit, valt te begrijpen, er startten in totaal 3404 deelnemers!
Het is een zeer zware tocht geworden, deze Elfstedentocht van 1940. De Oostenwind wakkerde aan tot halve stormkracht, het vroor zo'n acht graden C., de fijne stuifsneeuw woei de rijders in het gezicht, dus is zo'n tocht dan geen pretje en wordt er enorm veel van het uithoudingsvermogen gevergd.

Eerst wil ik nog iets over de wedstrijd vertellen. Er waren nl. dit keer vijf winnaars, die vrijwel gelijktijdig de finish te Leeuwarden passeerden, men had in Dokkum al een afspraak gemaakt om gezamenlijk te finishen, mede tengevolge van het feit dat deze vijf rijders al vanaf Stavoren de kopgroep hadden gevormd. Maar vlak voor de finish verbrak één van die vijf, nl. Adema uit Franeker, de afspraak, zodat de vier anderen hem toch nog op het laatste moment achterna moesten zitten. Keijzer en Jongert slaagden daarin, maar bij de finish ontstond grote verwarring. Alles speelde zich natuurlijk binnen enkele seconden af! Na een urenlange beraadslaging werden de vijf rijders van de kopgroep allen tot winnaars verklaard, t.w. A. Adema, Franeker; D. v.d. Duim, Warga; C. Jongert, Alkmaar; P.  Keijzerde Lier en S. Westra, Warmenhuizen. Hun tijd bedroeg 11 uur en 30 minuten. Wat de tochtrijders betreft, in de avonduren werden de weersomstandigheden nog steeds slechter, zodat het bestuur verder rijden onverantwoord achtte en het besluit nam om de tocht stop te zetten. Zij, die Wier bereikt hadden, zouden geacht worden de tocht te hebben volbracht, terwijl de speciale Elfsteden herinneringsmedaille zou worden uitgereikt aan hen, wier kaart nog in Franeker was afgestempeld.
153 rijders bereikten het eindpunt te Leeuwarden en 1136 kwamen tot Wier, zodat.1289 rijders door deze bepalingen nog in het bezit van het Elfsteden-kruisje.kwamen. 189 deelnemers ontvingen de herinneringsmedaille.

De enige dame die de tocht uitreed, was de bekende Sjoerdtje Faber uit Warga. Een knappe prestatie!
En zo behoort ook het Elfstedenavontuur van 1940 weer tot het verleden. Of we het zelf ooit ook eens zullen proberen? Ik weet het nog niet, de tijd zal het leren ......

31 januari
De winter blijft regeren en tengevolge van de sneeuw worden de wegen met de dag slechter. Door de harde Oostenwind waait de sneeuw op tot hopen van ruim een meter hoog!
Het tramverkeer naar Monnickendam en Edam/Volendam bijvoorbeeld, is verbroken, alle kleinere plaatsen in deze omgeving zijn der­ halve van de buitenwereld afgesloten. In ons dorp rijdt de bus vanaf de "Noord" tot garage Davidzon, daar wordt gekeerd omdat men het dorp niet door kan komen.
Vriezen doet het natuurlijk ook nog steeds en wel tenminste - 7 - 8 C.
We sluiten deze maand af met de vermelding dat volgens de statistieken januari de koudste maand is geweest sedert honderd jaar.

De winter van 1939/40, februari

1 februari
Een nieuwe maand is ingezet, maar er komt nog steeds geen onder­breking in de vorstperiode. Integendeel, het vriest dat het kraakt, vaak komen er ook sneeuwbuien voor en natuurlijk waait de wind nog uit het Oosten.
In het uiterste Zuiden van ons land is echter lichte dooi ge­constateerd of deze dooi zich naar het Noorden zal voortzetten is nog niet te voorzien.

2 februari
Weer sneeuwbuien en zeer harde Oostenwind. Het schaatsenrijden is nu totaal niet meer te doen en heb ik - hoe gek dat ook klinkt, mijn schaatsen voorlopig maar in het vet gezet. En dat met zo'n vorst. Maar de ijsbanen sneeuwen telkens onder, worden niet meer geveegd en in het veld kan men helemaal niet meer rijden, ook ten gevolge van de sneeuw.
We krijgen dus nu te veel van het goede, of het kwade, het is maar net hoe je het noemen wilt, maar er valt niets aan te veranderen .....
Vandaag is er een trein in Noord-Holland ingesneeuwd! De eerste trein van Hoorn naar Purmerend kon niet verder omdat geweldige sneeuwmassa's de spoorlij versperden. Zou iets dergelijks al eens eerder in onze provincie zijn voorgekomen? Het lijkt me in elk geval een unicum, de foto in de krant geeft er een goed beeld van.
Op de weg Amsterdam Alkmaar is een nieuw soort sneeuwploeg,  de zgn. "caterpillar-diesel" in werking gesteld, normaal wordt deze gebruikt om zandmassa's te verplaatsen, maar nu verzet men "bergen sneeuw"!

3 februari
Enigszins afnemende vorst, er schijnt verandering op til te zijn! Want de lichte dooi in het uiterste Zuiden van ons land (zie 1 februari)  dringt langzaam op naar het Noorden.

4 februari (zondag)
Vanmiddag is ook hier de dooi ingetreden. Overal weer spiegelgladde wegen en waar dit niet het geval is, zijn  de wegen in modderpoelen  herschapen. Deze dooi, is zeker een uitkomst te noemen, maar het nu werkelijk de gròte dooi zal zijn, dat valt nog te betwijfelen. Afwachten maar!

5 februari
De lichte dooi houdt in onze omgeving stand, het regende zelfs vandaag, zodat de sneeuw flink begon te smelten. Maar op vele plaatsen liggen nog sneeuwruggen van een meter hoog.

6-7 februari
De scheiding tussen dooi en vorst blijft nog steeds over ons land liggen, terwijl het aan de Deense Noordzee-kusten nog behoorlijk vriest. De wind is vrij zwak, men zou bijna geloven dat de dooi het wint; nu, we zullen het spoedig weten ....

8 februari
Alles  wijst er op dat de vorst weer zal invallen; de wind is weer naar het Oosten gedraaid en 's avonds vriest het een paar graden. Strenge vorst in Denemarken en Scandinavië.
Intussen zijn de grote rivieren gaan kruien en werden vandaag in onze omgeving de Voorzaan en de haven van Zaandam door grote ijsbrekers opengebroken.

9 februari
DE WINTER OPNIEUW INGEVALLEN
Overdag - 4 C. en 's avonds - 7 C. vorst. Ook nu weer is 9 februari een fatale datum die de winter blijkbaar niet vergeten kan; (zie 1929, 1932 en ook 1936). Het verschil is alleen, dat we nu al een lange winter achter de rug hebben en, mede met het oog op de brandstoffen,hadden we het liever anders gezien; hopelijk is deze nieuwe vorstinval van kortere duur.

10 februari
Het vriest meteen alweer streng, tot - 10 C., we zitten er dus weer midden in. Vanmiddag (zaterdag) heb ik voor het eerst weer eens geschaatst, ben naar het Alkmaardermeer geweest, maar het ijs is slecht. Wel dik genoeg, op sommige plaatsen moet zelfs wel 40 cm. ijs liggen, maar de sneeuw is er niet voldoende afgedooid en daardoor ontstaan grote "hobbels", een ander woord weet ik er niet voor.

11 februari (zondag)
Vandaag is er hoofdzakelijk alleen op de banen geschaatst, in het veld zag men vrijwel niemand. Op de Zaan te Wormerveer worden ijs-wedstrijden gehouden. Verdere bijzonderheden over deze dag ontbreken in mijn dagboek. Blijkbaar had ik andere besognes ...

12 februari (maandag)
De wind, die gisteren al veranderlijk was, is nu via het N.W. weer naar het N.O. geruimd en er wordt opnieuw strenge vorst verwacht. Bovendien heeft het weer gesneeuwd. "Hoe lang nog", beginnen vele mensen zich nu af te vragen .....
De vis vriest onder het ijs dood. Geen wonder, er ligt nu al bijna twee maanden lang ijs in de sloot. En dan te bedenken dat het nog niet eens half februari is, we kunnen nog van alles verwachten.

Tot op heden verzuimde ik nog te vermelden dat op het IJsselmeer verschillende autowegen zijn "aangelegd", evenals dit in 1929 het geval was. Men rijdt in alle richtingen over het IJsselmeer, van Kampen naar Urk, van Enkhuizen naar STavoren, enz. enz. Het is allemaal heel gewoon geworden ....
Achter in onze tuin ligt, gedeeltelijk op de sloot, nog een oude  sneeuwrug van een meter hoogte en tenminste 10 meter lang. Deze rug is  nu weer met verse sneeuw bedekt en het zal lang duren voordat deze keiharde massa is weggedooid.

13 februari (dinsdag)
ONGEKEND LAGE TEMPERATUREN IN ONS LAND WAARGENOMEN
De koudegolf heeft nu blijkbaar een hoogtepunt bereikt. Hoewel het bij ons in de afgelopen nacht "slechts"- 16 C. vroor, is hij nog niets in vergelijking met andere plaatsen in ons land. VLIEGVELD EELDE NOTEERDE VANOCHTEND - 24 C. vorst.
TWENTE - 23 C. "Zolang regelmatig gecontroleerde waarnemingen in ons land worden verricht, is de temperatuur nog niet zo laag geweest", schrijft het Algemeen Handelsblad. En voorts: "Gemiddeld over ons gehele land was de ochtendtemperatuur, vandaag 16,5 graad Celsius beneden  normaal".
Aan het weeroverzicht van 13 februari 7.20 uur ontleen ik nog het volgende:
"Ten Zuidwesten van ons ligt een rug van hoge druk. De beide kernen van hoge druk over IJsland en Scandinavië namen nog iets in betekenis toe. Gelegen tussen laatstgenoemd "hoog" en dat in het Zuidwesten is de wind in ons land veranderlijk. De geringe bewolking in het Oosten van ons land gepaard gaande met stil weer en een sneeuwdek, bevorderde een krachtige uitstraling, zodat de vorst daar zéér streng werd. Als bijzonderheid wordt vermeld dat op de weerkaart de isotherm van - 20 C. over ons land getekend kon worden, doordat op de vliegvelden Eelde en Twente respectievelijk - 24 C. en - 23 C. werd waargenomen".

AFBEELDING blz 75

"Volendammer schonen" op de (nog houten) schaats!

Dat bij dergelijke extreem lage temperaturen de negatieve karakergetallen zeer snel oplopen, valt te begrijpen en het is nu al een vaststaand feit dat deze winter één der strengste zal worden van de laatste honderd jaar. Bovendien blijft het nog maar steeds doorvriezen en zijn er de eerstkomende dagen geen veranderingen van ingrijpende aard te verwachten.

14 februari
Eenzelfde koude dag als gisteren, nu echter hier met sneeuw­ buien, waardoor de koude later afneemt. Toch heeft het maar liefst - 16 C. gevroren.

15 februari
Noordenwind met opnieuw sneeuwbuien. Afnemende koude en dat betekent voor iedereen een grote opluchting, want geen  mens verlangt nog lange naar de winter .... In vergelijking met de eilandbewoners hebben wij echter niet te klagen. Wanneer we in de krant lezen dat de Waddeneilanden nu al weken lang onbereikbaar­ zijn, dan kan men zich indenken dat daar wel heel sterk naar dooi verlangd wordt. Zelfs Texel is  van tijd tot tijd van alle  verbindingen verstoken. Ook langs de Noordzeekust ligt heel veel ijs. Men kan op sommige plaatsen ijsbergen van meters hoog beklimmen. En nog steeds houdt de winter stand.

16-19 februari
Gedurende deze dagen valt er betrekkelijk weinig te vermelden; het vriest nu minder streng en zodoende rijden we 's avonds weer eens een baantje maar de animo raakt er af.
Op 18 februari werden te Assendelft nationale wedstrijden in hardrijden gehouden, georganiseerd door de Zuider-IJsclub.
De prijzen bedroegen resp. f 125,--, f 50,-- en f 25,--. Ruim 2000 toeschouwers zagen de 30 deelnemers, waaronder de beste kortebaan-rijders van Nederland, om deze prijzen kampen.
De prijs van f 125,-- werd gewonnen door A.Hoven uit Eelde (Dr.), de tweede prijs van f 50,-- door Zeldentuis uit Joure en de derde was voor H. Frans uit Giethoorn.
Ook op de Zaan te Wormerveer werden weer wedstrijden gehouden door de ijsvereniging "de Zaan".

20 februari (disndag)
DE DOOI IS VRIJ PLOTSELING INGETREDEN!
Vandaag is inderdaad voor het eerst de temperatuur gestegen tot circa 5 graden boven het vriespunt. De wind is nog Z.Z.O., maar het ziet er nu toch naar uit, dat de dooi zal doorzetten. Vandaag heb ik nog even geschaatst, maar er kwam al vrij veel water op het ijs, dus het is nu wel de laatste keer geweest.

21 februari
Krachtige dooi blijft aanhouden. Daarom kunnen we nu wel haast met zekerheid zeggen dat  het einde van de winter is gekomen.
Plaatselijk bericht uit "de Zaanlander" van 21 februari 1940:
"Bij het hakken van bijten hier ter plaatse is gebleken, dat het ijs ongeveer 70 cm dik is, zodat ondiepe sloten tot op de bodem bevroren zijn. Wanneer de dooi voorgoed inzet, zal het zeker enige tijd duren, eer de ijslaag weer in water is overgegaan".

22 februari
De dooi is thans van blijvende aard en hiermee is dus een einde gekomen aan een vorstperiode van tien weken, behoudens twee korte onderbrekingen, t.w. met Kerstmis en begin februari. Volgens de statistieken wordt deze winter al de strengste sedert 1830 genoemd en dat wil heel wat zeggen!
Voorts een "grote winter" omdat niet alleen een felle koude in ons land voorkwam, maar bijna in alle landen van Europa - behalve waarschijnlijk het uiterste Westen. De koude drong door tot diep in Italië en Spanje.

Volgen we nu het verdere verloop van deze bijzondere winter, die immers nog niet kan worden afgesloten, dan blijkt dat er - gelukkig! - geen verdere vorst van betekenis is voorgekomen.
Vanzelfsprekend ondervindt de scheepvaart nog veel hinder van het ijs. De Nauernase vaart ligt op 28 februari nog steeds dicht, de Zaan en het Noordhollands kanaal zijn opengebroken, het Noordzeekanaal en het IJ zijn al vrij van ijs.
Maar het IJsselmeer doet zijn naam als ijsmeer nog steeds eer aan; op 27 februari vond daar nog een .... autobotsing plaats tussen een posterijen-auto en een vrachtwagen. Een en ander speelde zich af op de "weg" van Lemmer naar Urk.

28 februari
Vandaag is Ameland uit zijn isolement verlost. Vanaf 5 januari kon de postboot dit eiland niet meer bereiken, zodat het iso­lement maar liefst 55 dagen heeft geduurd.

De winter van 1939/40, maart

3 maart (zondag)
In 1929 kon men op dezelfde dag en datum nog ijstochten houden en werden er op de Zaan te Zaandijk nationale wedstrijden ge­ houden. Nu, ondanks een strengere winter, niets meer daarvan! Het is alleen nog het ijs, waar enorm veel water op staat, dat ons aan deze strenge winter herinnert.
Maar toch was er vandaag iets heel bijzonders te beleven: Tussen Edam en Volendam is nl. het kruiende ijs van het IJsselmeer over de Zuiderzee-dijk heen geschoven, waardoor het verkeer tussen beide plaatsen volkomen werd versperd.
Toevallig waren wij die dag in Edam en konden met eigen ogen zien, wat haast niet te geloven was: ijsschotsen van ruim een halve meter dikte waren over de dijk heen geschoven en op sommige plaatsen hadden zich achter de dijk ijsbergen gevormd van wel tien meter hoogte! Het was een fantastisch gezicht en hon­derden mensen waren op de been om dit schouwspel gade te slaan. Ook konden we nog op het IJsselmeer lopen, het ijs was daar, naar schatting van een visser, tenminste nog 40 cm. dik.

6 maart
Vandaag is dan eindelijk ook bij ons het Westzijderveld open ge­broken. De binnensloten liggen nog geheel dicht.

15 maart
Een laatste stuiptrekking van deze winter; zware sneeuwval van wel 20 cm. hoogte en enkele graden vorst. Maar de daarop volgende dagen wordt het weer zachter en daarmee kan ik mijn aan­tekeningen over 1939/40 besluiten.
Een zeer strenge "Mobilisatie-winter" is achter de rug, maar zal ons nog lang blijven heugen. Wie weet, is dat woord "mobilisatie" volgend jaar niet meer nodig; na deze donkere wintermaanden en de grote spanning, waarin geheel Europa verkeert, verlangen wij nog meer dan anders, naar de Lente .....