50 jaar Zaanse IJskronieken, de normale ijswinters van 1953/54 en 1954/55

De winter van 1953/54

Na de periode van maar liefst zes kwakkelwinters volgden enige ijswinters, niet tè  streng, net goed, zouden we kunnen zeggen. In één van deze winters kon zelfs een Elfstedentocht worden gereden (3 februari 1954), zodat alle schaatsliefhebbers weer eens goed aan hun trekken kwamen.
In dit hoofdstuk dus een verslag van deze beide winters, waarin alle bijzonderheden weer eens worden opgerakeld!

1953/54

In de Zaanstreek: 16 ijsdagen en 45 vorstdagen; zeer zacht najaar.

6 december
Tot heden valt er, in tegenstelling tot het vorig jaar, toen we op deze datum al schaatsten hadden gereden, nog weinig te noteren. De  herfst is wel zó zacht geweest  als sinds mensenheugenis niet is voorgekomen. Zo beleefde De Bilt gisteren, op Sint Nicolaasdag, de warmste dag van de laatste 97 jaar!!, nl. plus 14,2 C.
Sommige vogels raakten ook al in de war, want in  Haarlem bouwde een lijster een nest en broedde haar eieren. Wat dáárvan terecht moet  komen, dat weet ik niet....
Vorig jaar december moest ik regelmatig mijn aantekeningen bijhouden, nu valt er verder niets bijzonders te noteren. Eerste Kerstdag zeer slecht weer met regen- en hagelbuien, zelfs heeft het vanochtend geonweerd. Tweede Kerstdag iets beter weer met lichte  nachtvorst.

31 december
Eerste sneeuw op Oudejaarsavond. Vanavond tegen half zes begon het wat te sneeuwen en lag er een dun laagje, wat weer gladde wegen veroorzaakte op Oudejaarsavond.

JANUARI 1954

1 januari
Het nieuwe jaar zet in met Oostenwind, temperatuur om het vriespunt, 's avonds lichte vorst, windstil weer.

2 januari
Het heeft vannacht gevroren,  alles ligt prachtig dicht. Nog steeds geen wind, mooi helder weer, overdag om het vries­punt en vanavond - 3 C. vorst. De Bilt verwacht echter dooi uit het N.W. en inderdaad op

3 januari
is het alweer gedaan met de vorst, N.W.-wind met regen- en hagelbuien.

4 januari
Opnieuw sneeuwbuien. Thans harde, stormachtige wind uit het N.O. 's Avonds lichte vorst, zou het er nu toch eens van komen?

5 januari
Het begint er inderdaad op te lijken! Vandaag harde Oostenwind, heldere hemel, temperatuur nog om het vriespunt, maar vanavond al - 4 C. vorst. In geheel Europa is de winter ingevallen met stormachtige Oosten­-winden, veel sneeuw, enz... Behalve.... n.b. op IJsland, waar momenteel "zomerse" temperaturen worden gemeten!

6 januari
Flinke vorst tot - 7 C., ook overdag vorst, eerste ijsdag van­daag. Op ondergelopen land is zoonlief Arnold al eer op de schaats geweest; al eerder meen ik te hebben opgemerkt, dat de tijd voorgoed voorbij is, zelf de eerste te zijn die de schaat­sen onderbond.

7 januari
Weer sneeuw gevallen; temperatuur - 5 C., overdag om het vriespunt, geen ijsdag dus. Maar het dooit niet hard, alles is nu mogelijk.

8 januari
Even op de schaats! Op mijn verjaardag konden we dan voor het eerst even rijden, altijd een heel prettig verjaarscadeau, a1 gaat het lang niet elk jaar op. Het ijs is echter niet best. Er ligt nog wat sneeuw op en we weten, hoe gevaarlijk dat is. Onder geleide van vader heeft dochter Annet ook op de schaats gestaan en ze leert het al best!

9 januari
Weer dooi! En dat natuurlijk op zaterdag! Haast onnodig te zeg­gen hoe jammer dit is, want met flinke vorst zouden we vandaag prachtig hebben kunnen rijden.

10 januari
Het blijft dooien en enkele dagen later is al het ijs verdwenen.

22 januari
Opnieuw Oostenwind en vanavond lichte vorst, we krijgen blijkbaar een herhaling van de hierboven geschreven aantekeningen en dan wordt het gauw vervelend!

23 januari
Vanavond vriest het - 4 C., de wind  blijft Oost en De Bilt verwacht matige vorst.

24 januari
Vorst van hedennacht - 6 C., prachtig weer, matige Z.O.-wind en het ijs ligt er, evenals de vorige keer, heel mooi bij. Alweer op ondergelopen land konden de kinderen schaatsenrijden; met dit zoete water van tegenwoordig behoeft .het maar weinig te vriezen of de jongens kunnen op zo'n stuk land al schaatsen. Nu, het is ze van harte gegund en het kan in het geheel geen kwaad, zolang ze dáár tenminste maar blijven!

25 januari
Flinke vorst, t.w. - 7 C., overdag tot - 1 C., tweede ijsdag. Harde Z.O.-wind. Het gaat ditmaal heel snel; er wordt al op diverse sloten en ook op de Gouw gereden; wegens verkoudheid moest ik vandaag helaas verstek laten gaan, maar hoop toch morgen te rijden. Vanavond vriest het weer - 5 C.

26 januari (dinsdag)
Strenge winterinval
Wat we in jaren niet hebben meegemaakt (sedert 1947), gebeurt thans. Het vriest midden overdag - 5 C., vannacht vroor het - 8 C., bulderende Oostenwind, die aanwakkert tot stormkracht. 3e ijsdag.
De Zaan is nu ook dichtgelopen. Van schaatsenrijden komt van­ daag niets in verband met de felle koude en de ondragelijke harde Oostenwind. In huis is het haast niet warm te stoken. Vannacht wordt strenge vorst verwacht tot -13 C., nu vanavond om acht uur vriest het al - 8 C.

27 januari (woensdag)
Vannacht - 10 C. vorst, overdag - 5 C., hedenavond - 8 C.; 4e ijsdag. Dikte van het ijs nu al 12 cm. Nog steeds harde Oostenwind. Vandaag weer op de schaats naar de fabriek geweest, maar het is te koud om te rijden. Kwam dan ook niemand tegen.
De veerdienst Enkhuizen-Stavoren is stilgelegd en Ameland is alweer geïsoleerd, alleen twee militaire vliegtuigen hebben het isolement verbroken, zo meldt de krant. Men bracht 80 kg post en vertrok weer met 50 kg post en twee passagiers ..... "Burgemeester Walda was bij de aankomst en vertrek der vliegtuigen aanwezig".

28 januari
Vijfde ijsdag; vannacht - 10 C., overdag - 4 C. en vanavond met afnemende wind toch alweer - 8 C. vorst.
Vanmiddag even het veld verkend, we kunnen nu voor het eerst weer eens onder de bruggen doorrijden en dat is in lange tijd niet gebeurd. A.s. zondag rekenen we op een Dorpentocht.

29 januari (vrijdag)
Opnieuw storm uit het Oosten met een vorst van - 8 C., overdag wat afnemende koude tot - 3 C., zesde ijsdag.

30 januari (zaterdag)
Vannacht heeft het voor het eerst weer eens matig gevroren tot ten hoogste - 6 C., maar overdag blééf de temperatuur toch onder het vriespunt, de 7e ijsdag dus in successie. Met windstil weer en heldere hemel vriest het vanavond echter alweer - 9 C.!
Deze zaterdagmiddag heerlijk van het ijs genoten en met zoon Arnold een eerste tochtje gemaakt; we reden naar Wormerveer en terug over de Gouw tot de tent van Jongewaard. Deze 71-jarige heer Jongewaard staat weer trouw met zijn koek en zopie op de bekende plaats, dat is de laatste jaren niet voorgekomen.
Het was vanmiddag heel druk  het Westzijderveld, waar honderden schaatsliefhebbers van het ijs hebben genoten. En morgen staat ons  een prachtige Dorpentocht te wachten, dat kan weer eens ouderwets gezellig worden!

Zondag 31 januari 1954

VOOR HET EERST NA VIER JAAR WEER EEN ECHTE IJS-ZONDAG!

Vorst van  hedennacht - 10 C., overdag tot - 5 C., 8ste ijsdag. Heldere hemel, flinke N.O.-wind, kortom het wàre winterweer! Ondanks de koude en vrij krachtige wind hebben duizenden mensen vandaag de schaatsen onder gebonden; overal waren tochten georganiseerd, Kampioenschappen werden verreden, er was van alles te koop.

Zelf heb ik aan een Dorpentocht van l00 km deelgenomen, ditmaal niet met mijn tochgenoot Veenis, daar deze voor het eerst met zijn kinderen een tocht ging rijden. En zo startte ik maar alleen, kwam onderweg J. Obertop uit Wormerveer tegen en reden zo gezamenlijk  naar Edam.

Hier ging J. Obertop een ander route opzoeken en ik reed verder naar Oosthuizen en vervolgens naar Hoorn. Via Averhorn, Ursum, Schermerhorn naar Stompetoren, Oost- en West Graftdijk, toen weer naar Graft en vervolgens Spijkerboor. Via Jisperveld naar de ringvaart Purmerend en door het Oostzijderveld  naar Zaandam, waar ik half zes weer arriveerde.

In donker teruggereden naar Westzaan en dankbaar, dat ik dit alles weer kon volbrengen, omdat dat ik twee jaar geleden een zware longontsteking had opgelopen. Wanneer je dan zonder nadelige gevolgen weer zo'n tocht kunt rijden, kun je niet anders dan zeer dankbaar zijn!

Aan deze 15e Dorpentocht hebben 7100 schaatsers deelgenomen, een record, nog nooit is de belangstelling zo groot geweest! Ook was er ditmaal een wedstrijd aan de Dorpentocht verbonden, die door Aad de Koning uit Purmerend werd gewonnen in de tijd van vier uur en vier en veertig minuten, een mooie prestatie. Kampioen van de Zaanstreek werd opnieuw de Westzaner Niek Hartman, hij won  op de banen van IJsclub "Zuidpool" te Zaandam o.m. de nieuwe "Zaanlander" wisselbeker en een prijs van f 60,--

De Nederlandse Kampioenschappen werden in Zwolle gehouden, maar trokken slechts heel matige belangstelling, omdat de  "grote" Nederlandse rijders in Davos vertoefden,  t.w. Kees Broekman, Maarse en de Graaf. Derhalve werd nu Egbert van 't Oever natio­naal schaatskampioen, maar deze man uit Lisse kan natuurlijk nimmer beweren, dat hij bijvoorbeeld KeesBroekman heeft onttroond....

Al met al een schitterende IJs-zondag, graag voor herhaling vat­baar!

FEBRUARI 1954

1 februari
De maand februari wordt ingezet met een nieuw koude-offensief. Het vroor hedennacht - 12 C.,  overdag - 4 tot - 7 C. met een harde Oostenwind; ' s avonds stormachtige Oostenwind en onnodig te zeggen, dat van schaatsenrijden er vandaag niets komt. Bovendien heb ik moeten besluiten niet mee te gaan met mijn tochtgenoot W. Veenis, om aan de Elfstedentocht deel te nemen.
Dit keer moet ik overslaan, in verband met mijn gezondheid. Zoals eerder vermeld, heb ik twee jaar geleden nog longontsteking gehad, dus ik mag geen risico nemen. Wat het zwaarst is moet het zwaarst wegen, maar het is wèl een enorm grote teleurstelling ...... We zullen maar hopen, dat  er later nog eens een kans komt.

2 februari (dinsdag)

Ook vannacht was het weer raak; -12 C., overdag zeer koud tot - 6 C., een stormachtige O.N O.-wind, de tiende ijsdag in successie, het wordt nu echt menens wanneer die harde wind aan­ houdt, zal het morgen voor de Elfstedenrijders geen pretje zijn.

3 februari (woensdag)
Iets afnemende vorst tot - 8 C., overdag - 3 C., elfde ijsdag.
Maar de wind is bedaard, voor de deelnemers aan de Elfstedentocht kon het niet beter treffen!

Deze NEGENDE ELFSTEDENTOCHT is inderdaad een grandioos succes geworden met een recordtijd van de winnaar: Jeen v.d. Berg uit Nijbeets (Fr.). Prachtig ijs en goed weer hebben eraan meegewerkt dat deze tocht zo geweldig goed is verlopen. De tijd van Jeen v.d. Berg, 7 uur en 35 minuten, spreekt boekdelen! Nog nimmer was dit voorgekomen en dankzij deze gunstige omstandigheden was het aantal uitvallers ook zeer gering. Enkele cijfers: Aantal tocht-deelnemers: 2597. Volbracht 2143 = 82%! Aantal wedstrijd-deelnemers: 138. Volbracht: 63. Percentage 45%.
Daar de wedstrijd-deelnemers binnen een bepaalde tijd, t.w. twee uur na aankomst van de winnaar , terug moeten zijn, is het percentage volbracht zo gering; de tochtrijders zijn niet aan die normen gebonden en vandaar dat maar liefst 82% de finish te Leeuwarden weer bereikte, dat is een geweldig goed resultaat.
Jammer, dat ik er dit keer niet bij kon zijn, persoonlijke belevenissen aan dit geweldige evenement kan ik derhalve nu niet vermelden. Maar in gedachten heb ik mijn vele schaatsvrienden, w.o. W. Veenis, die de tocht volbracht, vandaag gevolgd, dat is wel enigszins te begrijpen .....

4 februari (donderdag)
De vorst houdt nog steeds aan, het vroor vannacht - 8 C. en overdag - 2 tot - 4 C., de twaalfde ijsdag.
Traditionele IJs-tocht naar Marken.
Na vier jaar, hebben we vandaag weer vanaf de fabriek te Westzaan een prachtige ijstocht gemaakt, t.w. mijn broer M.J.Grootes, zijn  zoon C.M. Grootes, G. Dil, Zaandam, K.C. Krom, P.M. Klerk en A. Berends, allen uit Westzaan en ondergetekende.
Via het Oostzijderveld reden we naar Ilpendam, Monnickendam en vervolgens op de Gouwzee naar Marken. Er waren auto's op het ijs, heel veel ijsschuitjes en het was er bijzonder druk en gezellig. Helaas was de Gouwzee ditmaal onberijdbaar, zodat we met z'n allen per ijsschuit naar Marken zijn gegaan. Nu, dat was een sensatie van de bovenste plank! De snelheid van ons ijsschuitje bedroeg 80 km per uur! Haast niet te geloven, je vliegt letterlijk over het ijs dankzij de harde, maar wel erg koude wind!
Op Marken hebben we heerlijke snert verorberd en toen vóór de wind terug op de schaats, dat was te doen, maar het ijs op de Gouwzee heb ik zelden zo slecht gezien, één en al "roffel", veroorzaakt door grondijs.
Via Edam en Purmerend ging het weer huiswaarts en waren om 5.15 uur in Westzaan. Een prachtige dag zat er op, een dag met héél veel zon, ook harde wind, maar reken erop, dat we hebben genoten!

5 februari (vrijdag)
13e ijsdag, vorst van hedenacht - 9 C. en overdag tot - 3 C. Op de Zaan rijdt men met auto's over het ijs. Onderstaand een aardig krantenbericht (Zaanlander van 3 februari).
"Een uniek gebeuren is thans op de Zaan bij de Julianabrug te zien. Daar onderhoudt de personenwagen van de heer Fleur, vertegenwoordiger van de lakfabrlek Jacob Vis Pz. een pendeldienst tussen de Julianabrug en Jacob Vis lakstokerij aan de  Kalverringdijk. Achter de auto trekt men een aantal sleden, waarop men vaten van rond 250 kg vervoert van de Julianabrug naar de lakfabriek, een afstand van 800 meter. Het gaat prima en het ijs geeft geen "zuchtje" onder de zware last."
Toch moeten we voorzichtig zijn met het stellen van het feit of we nu werkelijk al een echt strenge winter beleven; zover is het m.i. nog niet, want uiteindelijk is de koude nog maar van korte duur en zal deze pas begonnen maand doorslaggevend zijn voor het karakter van de winter. Zoals de zaken er nu voor staan, zouden we kunnen spreken van een normale ijswinter, die alleen dan tot de strenge winters gerekend zou kunnen worden, wanneer het bijvoorbeeld de gehele maand februari blijft vriezen. En dat moeten we eerst nog maar zien!

6 februari (zaterdag)
Afnemende vorst. Z.O.-wind. Toch nog een ijsdag vandaag, want overdag bleef de temperatuur precies één graad onder het vriespunt. (14 ijsdag). Overigens heeft het de afgelopen nacht nog behoorlijk gevroren, tot - 8 C. Zodoende beleefden we vandaag weer een heerlijke dag op het ijs, want het was bovendien windstil weer.
Eerste ijstocht met zoon Arnold (10 jaar) naar het Alkmaarder Meer.
Vanmiddag met Arnold voor het eerste een echte tocht gemaakt, waarvan hij bijzonder heeft genoten. We reden over de Watering naar Wormerveer, via Krommenieër rijweg naar Knollendam, bij molen de "Woudaap" overgestoken en toen over de Kromme Nije naar het Alkmaarder Meer. Het was daar een prachtig gezicht en het ijs op "de Meer" was prima. Arnold had dit nog nooit gezien en geen wonder dat het indruk op hem maakte. Nog levendig herinner ik me hetzelfde te hebben meegemaakt in de strenge winter van 1929 toen ik met mijn Vader plus twee broers voor het eerst van mijn leven op het Alkmaarder Meer kon schaatsen rijden. Zoiets vergeet men nooit. Via Kromnieniedijk en Krommenie zijn we weer teruggereden en was hij helemaal niet vermoeid, hij rijdt al best, vaak met zijn handen op de rug, zoals het ook hoort, maar dat valt hem niet altijd mee!

7 februari (zondag)
Tweede ijs-zondag van dit seizoen.
Reeks van dertien ijsdagen afgebroken. Vandaag dus een vorstdag, want het heeft wél gevroren, maar in de loop van de dag steeg bet kwik tot plus 3 C. Lichte dooi op komst? Toch is het vandaag een prachtige dag geweest; voor de duizenden ijsliefhebbers zijn er weer tal van Dorpen- en Bannetochten verreden. Om nog maar te zwijgen van het groot aantal wedstrijden, natuurlijk veel te veel om op te noemen! En dan de Gouwzee, daar reden gedurende dit weekeinde 4000 auto's tussen Marken en Monnickendam!
PER AUTO NAAR MARKEN.
Met ons hele gezin zijn we er vandaag per auto op uitgetrokken, ditmaal dus niet op de schaats, maar om Leni en de kinderen eens de Gouwzee te laten zien. Nu, het was overstelpend druk en de kinderen keken hun ogen uit, want het blijft een vreemde gewaar­wording om met de auto op het ijs te rijden, er was een aparte autobaan naar Marken aangelegd! Maar nog veel harder gingen weer de ijsschuitjes, een schitterend gezicht. In Hotel de Jong op Marken hebben we erwtensoep gegeten en daar tevens geholpen - we kenden nl. de familie de Jong en de drukte in het hotel was zo overstelpend, dat men handen te kort kwam!

8 februari (maandag)
Vorstdag; hedennacht vroor het slechts - 3 C. en overdag kwam de temperatuur tot + 3 C. boven nul, zodat we nu met recht op de grens van vorst en dooi verkeren. Met windstil weer is er boven­ dien een flink pak sneeuw gevallen. Hierdoor is het ijs vrijwel onberijdbaar geworden.

9-12 februari
Gedurende deze dagen zet de dooi slechts heel langzaam door. Het sneeuwt, hagelt en regent en soms vriest het 's nachts een weinig, dus het blijft nu echt kwakkelen met de winter. Het ijs ligt er nog steeds in en in het Noorden van ons land worden nog schaatswedstrijden gehouden. De weerkundige medewerker van "De Typhoon" schrijft in de krant van 12  februari o.m.: "De vorstperiode bracht in de Zaanstreek een ononderbroken reeks van dertien ijsdagen (hoogste temperatuur onder nul vooraf ge­gaan door twee en besloten met vier vorstdagen (uitsluitend laag­ste temperatuur beneden het vriespunt)." Waarmee ik alleen maar wil aantonen dat mijn eigen waarnemingen - als leek - daarmee precies overeenstemmen!

13 februari
Dooi lijkt thans definitief. Vannacht heeft het hard gedooid, de wind is Zuid met af en toe regen. Nog steeds is het ijs zeer dik en de scheepvaart ondervindt daarvan nog veer hinder. In het binnenveld hier, ligt nog zo'n 15  cm ijs.

15 februari
Wat kan het toch gauw veranderen! Eergisteren nog, schreef ik dat het leek op een definitieve dooi, maar er komt een nieuw gebied van hoge luchtdruk tot ontwikkeling, zodat koudere en drogere lucht wordt aangevoerd met bovendien opnieuw Oostenwind!

16-18 februari
Er wordt weer schaatsen gereden!
Na lichte vorst is het thans weer mogelijk de schaatsen onder te binden. De dikke ijskorst, die er nog lag, heeft maar heel weinig nodig! Zelfs de baan naar Marken is alweer uitgezet. Vanavond (18 februari) schommelt de temperatuur weer om het vriespunt en begint het wat te sneeuwen, we blijven "hangen" op de grens van dooi en ... vorst!

19 februari
Sneeuwval; hoogte 5 cm. De dooi zet niet door, evenmin de vorst. Het ijs wordt er nu niet beter op, integendeel, het is een nat­te, smerige boel. Vandaag zou de Nauernase vaart worden opengebroken. De grote rivieren zijn los.

20 februari
De vorstgrens loopt nu ongeveer over Alkmaar - Zwolle - Enschede. Groningen: matige vorst; hier: lichte dooi! Intussen "wintert" het nu al vier weken lang en het definitieve einde is nog steeds niet in zicht.

21 februari (zondag)
Een IJs-zondag voor een gedeelte van Nederland!
Groningen melde - 9 C. vorst, in de Zaanstreek lichte nachtvorst en overdag lichte dooi. De baan naar Marken was heden geopend. Er waren wèl auto's en ijsschuitjes, maar echter géén schaatsenrijders ..... Behalve de ijsbaan op de Weelsloot die heden werd schoongemaakt, was het ijs in het veld volkomen onberijdbaar. Vrijwel uniek in de winter-geschiedenis van ons land vind ik wel het volgende: Een vorst van - 9 C. in Groningen, mist in een ander gedeelte van ons land, in de Zaanstreek lichte dooi en in Zeeland bedroeg de temperatuur plus 3 C.

22 februari (maandag)
De dooi is thans heer en meester. Na dagenlange strijd tussen dooi en vorst heeft de dooi overwonnen, nu ook in het Noorden van Nederland. In het Zuiden kan de temperatuur tot plus 10 C. stijgen, dus zal het nu wel afgelopen zijn.

23 februari
De winter-periode kan voorlopig als afgesloten beschouwd worden. Nog steeds ligt er ijs en het smelt maar heel langzaam weg.

26 februari
Harde Z.W.-wind met regen en spoedig zullen nu de laatste sporen van deze winter verdwenen zijn. Kunnen we nu spreken van een strenge winter? Mijns inziens zeker niet, het is ten hoogste een ijswinter geweest en niet te vergelijken met 29, 40, 42 of '47.

27 februari
Kouder weer, maar het blijft toch dooien. De jongens lopen nog over het ijs met alle risico's hieraan verbonden, veel natte pakken!

28 februari (zondag)
Sneeuwbuien en nachtvorst. Op deze laatste dag van februari moet ik mijn aantekeningen wel voortzetten, wil ik volledig blijven, want er melden zich flinke sneeuwbuien en alles ziet weer wit. Maart kan nog verrassingen in petto hebben, dat weten we maar al te goed, maar inmiddels zijn de zgn. "klimatologische winter­maanden", t.w. december, januari en februari, afgesloten.

MAART 1954

1 maart
De maand zet winters in, het blijft zeer koud en voor vannacht wordt weer vorst verwacht.

2 maart
Het heeft vannacht gesneeuwd en gevroren; op onze sloot achter ons huis ligt prachtig ijs, waar ik nog met gemak op kon lopen, het is daar nog heel dik, tenminste 10 cm. Vandaag opnieuw zware sneeuwbuien, zodat het weer zijn winters karakter behoudt. Gisteren is het Westzijderveld opengebroken, d.w.z. Gouw, Watering en Weelsloot.

5 maart
Maar zo langzamerhand raken de meeste sporen van deze winter uitgewist, behalve natuurlijk op het IJsselmeer, e.d. waar het ijs is gaan kruien en over de dijken heen komt.

7 maart
Het ijs in de sloten is nu zo goed als verdwenen en kan ik ook deze winter weer gaan afsluiten. In totaal heeft de winter toch zo'n 45 vorstdagen en ca. 16 ijsdagen, maar dit maakt plaatselijk wel eens enig verschil. Streng is de winter niet geweest, maar we hebben dit jaar weer eens prettig kunnen schaatsen rijden, zoals in jaren niet is voorgekomen .....

De winter van 1954/55

Opnieuw een IJswinter.

"Geschaatst op dagen van de maanden januari, februari en .. maart!"

31 december 1954
In de maand december kwam sneeuw noch vorst van enige betekenis voor, zodat we over het verloop van die maand zeer kort kunnen zijn. Dat is wel eens anders geweest. En het is ook elk  jaar  weer anders, vandaar dat ik ook elk jaar - of laat ik zeggen, elke winter, vol goede moed  begin te schrijven.

1955

1 januari
Bewolkte hemel met Oostenwind.

2 januari
Het heeft er alle schijn van dat we op een vorstperiode kunnen rekenen, de wind waait krachtig uit het O.N.O. en het vriest een paar graden. Het begin is er!

3 januari
Koude, harde Oostenwind, maar nog geringe vorst. 's Avonds stormt het uit het Oosten.

4 januari
Het grondijs loopt!
Hoewel het nog steeds licht vriest (- 3 C.) vormt er zich nu toch grondijs in de sloten, dat kan ook niet anders met zo'n harde Oostenwind! Vandaag is het tevens de eerste ijsdag, want de temperatuur kwam ook overdag niet boven het vriespunt.

5 januari
Aanhoudende vorst, maar niet meer dan een graad of drie en over­ dag precies tot onder het vriespunt, tweede ijsdag dus.

6 januari
Derde ijsdag, weinig verandering in temperatuur. Gevaarlijk ijs; de kinderen mogen alleen op ondergelopen land rijden. Hoe gevaarlijk het ijs is, blijkt uit het volgende:
Twee kleine jongens van vijf jaar, t.w. Ronnie van der Werf en Bobbie Horn, zakten door bet ijs op de brede sloot voor Huize "Lambert Melisz". Directeur Tijmes van het tehuis bedacht zich geen moment, sprong in de sloot en wist de kinderen te pakken te krijgen mede dank zij de hulp van een 11-jarige jongen, Cor v.d. Horst. De beide slachtoffertjes waren al bewusteloos maar met kunstmatige ademhaling gelukte het, de levensgeesten weer op te wekken en zo liep dit ongeluk nog goed af, maar het was ditmaal wel op het nippertje! Het ongeval maakte grote indruk ook op onze kinderen en een extra waarschuwing was wel op zijn plaats. Vooral de eerste dagen blijft het ijs altijd gevaarlijk en door de harde Oosten­ wind zijn er ditmaal bovendien nog meer wakken dan gewoonlijk.

7 januari
Vierde ijsdag; vorst - 4 C., overdag - 1 C. Nog niet gereden, maar morgen zal het dan toch weer gebeuren.

8 januari (zaterdag)
Weer op de schaats!
Zo heb ik dan op mijn verjaardag de schaatsen weer eens kunnen onderbinden en ben er met zoon Arnold tussenuit getrokken. Het ijs is niet mooi, veel wakken, waarvan we er verschillende onder­ weg met riet hebben afgezet. Arnold kan me nu lekker bijhouden, maar af en toe vliegt zijn vader eens even vooruit en dan volgt hij wel! Op den duur zal het wel andersom gaan, denk ik dan wel eens .... Inmiddels noteren we vandaag de vijfde ijsdag met vorst tot - 5 C. en overdag 2 C.
De vooruitzichten voor een eerste IJs-zondag zijn dus bijzonder gunstig. Alle ijsclubs hebben weer wedstrijden op hun programma staan, grote Dorpentochten zullen echter nog niet gehouden kunnen worden.

9 januari (zondag)
De eerste ijs-zondag. Zesde ijsdag.
Met vrijwel dezelfde temperaturen als op 8 januari hebben we vandaag geweldig van het ijs genoten. Prachtig, windstil weer, wel wat bewolking, maar verder ideaal voor de schaatsenrijders. Daar het ijs zich nog niet leende voor grote tochten, zijn we in het Westzijderveld gebleven. Met schaatsvriend Veenis en Arnold eerst n:aar de Westzanerdijk gereden, daarna weer terug en vervolgens naar Wormerveer, via de Watering. Ook heb ik me natuurlijk met onze andere kinderen bemoeid en met kleine Elien op de slee weggeweest, wat ze prachtig vond, Annet op de schaats ernaast, zij begint het al lekker te leren. Het was met recht een heerlijke ijsdag! Wedstrijden werden er vandaag overal ge­houden, teveel om op te noemen en fijn voor de ijsclubs! In Westzaan organiseerde "Lambert Melisz" wedstrijden op de korte baan voor jonge Zaanse rijders, die de conditie-training van de K.N.S.B. volgen. Winnaar werd L. de Graaf uit Krommenie.

10 januari
Einde van de vorst; dooi valt in.
Vandaag nog op schaatsen naar de fabriek geweest, maar de wind is Z.W. geworden, 's middags hagelt en sneeuwt het, later regen, zodat we voorlopig deze eerste vorstperiode wel als geëindigd kunnen beschouwen.

11-15 januari
Behoudens lichte dooi, zijn deze dagen toch als vorstdagen te noteren, omdat het 's nachts licht vriest. Op 13 januari valt er wat sneeuw, 14 januari een flink pak sneeuw en die sneeuw bevordert weer de nachtelijke uitstraling, zodat het 's nachts flink vriest. Daarom zijn: de vooruitzichten voor een tweede ijs-zondag niet eens ongunstig te noemen! Op zaterdag 15 janu­ari zijn alle Zaanse ijsbanen weer opengesteld! Vanmiddag weer eens heerlijk geschaatst in het Westzijderveld, de sneeuw ligt los op het ijs, dus dat is geen bezwaar en er zijn in het veld gelukkig weinig zwakke plekken. Het was weer een prachtige winterse dag, sneeuw op de velden, ijs in de sloot, windstil weer, mens, wat wil je dan nog meer!

16 januari
Het feest was echter ook ditmaal van korte duur, want gister­ avond laat al, begon het wat te dooien en nu, zondagochtend: Zware dooi, harde Zuidelijke wind en gehele dag regen! Deze ijs-zondag is dus letterlijk in het water gevallen, alle wedstrijden moesten worden afgelast en de schaatsen kunnen voor­lopig weer in het vet ...

17 januari
Hoewel het zondag nog regende, zodat vrijwel alle sneeuw was verdwenen, bereikte koudere lucht vanavond opnieuw ons land, zodat de regen weer in sneeuw overging. De temperatuur blijft om het vriespunt hangen en er ligt nu weer evenveel verse sneeuw als er kort daarvóór was weggedooid!

18 januari
Nog steeds: zware sneeuwbuien, koude W.N.W.-wind, echt guur weer, maar het gekke is dat er bovendien nog onweer kon worden waarge­nomen, een wel heel eigenaardige combinatie!

19 januari
Afgelopen nacht nog sneeuwbuien, maar vandaag is het beter weer geworden, de buien zijn verdwenen. Ondanks Westelijke wind begint het vanavond weer behoorlijk te vriezen, gevolg van uitstraling door het sneeuwdek.

20 januari
Opnieuw een ijsdag. Vorst van hedennacht - 7 C., overdag - 2 C. zware mist in de ochtenduren; bomen met rijp bedekt. Daarna zonneschijn, met recht stralend winterweer en we beginnen op­ nieuw aan schaatsen rijden te denken. De ijsbaan te Zaandijk is vanavond alweer opengesteld. Het vriest - 5 C. Vanochtend is een konvooi schepen onverrichter zake bij de Oranje­ Sluizen teruggekeerd, het ijs op het IJsselmeer bleek te dik te zijn!

21 januari
Opnieuw dooi! zo blijft het maar kwakkelen, deze winter.

22 januari
Dooi houdt aan, maar de vorst blijft op de loer! Inmiddels duurt deze winterinval nu al drie weken, maar we hebben nog maar weinig van het ijs kunnen profiteren.

23 januari (zondag)
Opnieuw vorst op komst: De wind is N.O. en het spel van vorst en dooi kan opnieuw beginnen.

24 januari
Dit wordt een eentonig relaas, maar het hoort er nu eenmaal bij! De vorst zet weer niet door, het heeft vannacht slechts gering gevroren. Toch is er gisteren op de banen nog aardig geschaatst, maar daarmee is alles gezegd, want het ijs in het veld is natuurlijk  volkomen onbetrouwbaar.

25-27 januari
Weinig verandering in de weersgesteldheid. De ijsbanen zijn 's avonds open, omdat het slechts heel gering dooit. Maar het blijft een rare winter. Vandaag was ik in Enkhuizen en kijk: daar werd op het IJsselmeer lustig geschaatst! Prachtig, glad ijs, meer dan 15 cm dik, dus volkomen betrouwbaar! Het was voor mij een Tantaluskwelling (!) want ik had natuurlijk geen schaatsen bij me, wie had dáár nou op gerekend!

28 januari
Schaatswedstrijden bij zware dooi! Hoewel het vandaag de hele dag dooide, werden er op de baan van "Lambert Melisz" te Westzaan nog kortebaan-wedstrijden gehouden, winnaar werd Rinus Bakker uit Zaandam. Begrijpelijk was de baan niet in al te beste conditie, maar het ging toch nog! Maar nu dan wel voor de laatste keer, want het blijft dooien en een schaats-weekend zit er beslist niet in.

29 januari
Vanmiddag (zaterdag) in de tuin gewerkt, alle sneeuw is weggedooid en het ijs gaat hard achteruit. Voorlopig zet ik een streep onder mijn aantekeningen; vrijwel de gehele maand janu­ari heeft het binnenveld dicht gelegen, maar we hebben er helaas weinig aan gehad.

FEBRUARI

12 februari (zaterdag)
Zware sneeuwval.
Na enige sneeuwbuien in de voorgaande dagen valt er vandaag een pak sneeuw en 's avonds kan een dikte van 10 cm worden afgemeten. Mede door het windstille weer (zeer zwak Z.W.) levert de natuur een fantastisch schouwspel op, zoals we eigenlijk in jaren niet hebben meegemaakt. Het vriest een graad, alle sneeuw blijft dus liggen en vooral op bomen en struiken, is dit een mooi gezicht.

13 februari
Nog steeds alles dik onder de sneeuw. Met de kinderen in de tuin een sneeuwhut gemaakt, wat hebben ze genoten! Maar zij niet alleen ...

14-17 februari
Het blijft winteren, overdag dooi, 's nachts wat lichte vorst. Behalve de rijweg, ligt alles nog onder een dikke laag sneeuw en in de sloten onbetrouwbaar sneeuwijs. In het Zuiden van ons land vroor het gisteren - 10 C.,  dat is een groot verschil met hier.

18 februari

Opnieuw zware sneeuwbuien, bovendien vroor het vannacht - 5 C. en op andere plaatsen tot - 10 C.

19 februari
Een ijsdag; vannacht vroor het - 4 C.. en overdag - 2 C., maar de temperatuur kwam overdag niet meer boven het vriespunt, zodat we inderdaad weer een ijsdag kunnen noteren, volgens mijn aan­tekeningen de 8ste van dit seizoen. De jongens lopen alweer over het ijs en in Oostzaan worden morgen (zondag) wedstrijden ge­houden. Voorts vandaag voor het eerste geen sneeuw! Maar de lucht is opnieuw bewolkt en er kan dus weer van alles gebeuren.

20 februari (zondag)
Schaatsen in Oostzaan.
Het heeft vannacht nèt niet voldoende gevroren om hier in het veld te gaan rijden en daarom ging ik vanmiddag met mijn zoon Arnold per auto naar Oostzaan, waar we inderdaad op de ijsbaan van de ijsclub "Centrum" konden rijden. Ook de wedstrijden gingen door en zo had men in Oostzaan een  primeur, want bij ons  waren de banen nog gesloten. Zelfs op enkele sloten naast de ijsbaan konden we rijden, zodat ons tochtje niet voor niets was geweest!
Ook de wedstrijden hebben we gevolgd, er waren niet minder dan 32 deelnemers en het was opnieuw Rinus Bakker uit Zaandam, die winnaar werd; prijs f 60,-- en een wisselbeker als prijs voor schaatskampioen van Waterland. Een fijne ijsmiddag, daar, in Oostzaan!

21 februari
Winter  duurt voort; vannacht -5 C., overdag om het vriespunt, 's avonds harde oostenwind met als gevolg: toenemende vorst. De ijsbanen gaan weer open en ik verwacht dat we morgen wel weer in het veld kunnen rijden.

22 februari
Vorst - 7 C., overdag zeer licht vriezend, 9e ijsdag. Vanmiddag even gereden, het ijs is vrij redelijk, nog niet geheel vertrouwd.

23 februari
De vorst houdt stand, opnieuw een ijsdag, harde Oostenwind. Weer even op de schaats geweest, maar de wind neemt nog steeds in kracht toe, zodat er niet veel aardigheid aan is; bovendien zijn er veel wakken, deze vriezen niet voldoende dicht. Op de "Nova-Zembla" baan te Wormer werden vandaag voor het eerst weer eens langebaan-wedstrijden gehouden, overal kwamen de deelnemers vandaan, totaal liefst 63 schaatsers, w.o. één dame nl. Rie Meijer uit eigen woonplaats, Wormer. Van de Zaanse selectiegroep was L. de Graaf uit Krommenie de beste rijder, maar in het algemeen klassement - gereden werd de 500 en de 1500 meter - werd winnaar: J. Bruine de Bruin uit Aalsmeer. Lof voor het bestuur van de ijsclub "Nova Zembla" die het aandurfde om deze wedstrijden eens te organiseren. Vinnig, koud weer, géén best ijs en dan zo'n grote deelname, daar komt heel wat voor  kijken!

24 februari
Met stormachtige Oostenwind blijft het vriezen, echter niet meer dan - 5 C. en dat is maar gelukkig ook, met die harde wind, want het is buiten ondragelijk koud. Schaatsenrijden is uitge­sloten met dit weer. Onze kamer op het Oosten konden we niet warmer stoken dan 56 F, of ca. 13 C. Elfde ijsdag, vandaag. In het buitenland heerst strenge vorst en zodoende heeft deze winter nog een flink staartje!

25 februari
IJsdag nr. 12. Felle Oostenwind blijft aanhouden, temperatuur overdag - 4 C., de bewolking neemt af en de vorst zal toenemen. In Friesland heeft de harde Oostenwind, die de sneeuw van de velden veegt, talrijke dorpen in het Z.W. van de provincie, volkomen geïsoleerd. De autobusdiensten zijn op verschillende lijnen gestaakt.

Vanmiddag zijn mijn broer Meiert en ik met de heer Th. Dekker uit Westzaan nog even naar het Oostzijderveld geweest en hebben daar een uurtje geschaatst. Het was wel prachtig maar erg koud met die harde wind. Terug, voor de wind, ging het natuurlijk geweldig! En nu dan weer iets heel bijzonders; voorbij het stationnetje van Oostzaan plukten we nl. .... katjes! Dat heb ik nog nooit op het ijs meegemaakt. Vermoedelijk waren deze katjes al uitgekomen vóór de felle koude, die nu alweer een dag of tien duurt. Toen is het nl, een paar dagen zacht weer geweest en begonnen daar op het Zuiden staan, al uit te lopen ... 't Kan verkeren!

26 februari (zondag)
Aanhoudende, strenge tot matige vorst. 13e ijsdag. Vanochtend vroor het - 8 C. en overdag - 2 C., de harde Oostenwind is gelukkig iets bedaard. De vooruitzichten voor een IJs-zondag zijn behoorlijk goed! En vanmiddag moest ik helaas verstek laten gaan, omdat ik aanwezig moest zijn bij het afscheid van onze burgemeester, de heer Vijlbrief. Maar morgen hoop ik de schade weer in te halen! Nog een mooi krantenbericht (met foto!) uit het Handelsblad van vandaag:
82 jaar en nòg op de schaats.
De 82-jarige heer D. Elzenga, die in zijn jonge jaren menige prijs in de wacht sleepte, trok  ook deze winter nog met plezier zijn baantje. U ziet hem hier op de ijsbaan van Den Burg te­ midden van een aantal jeugdige vrienden en vriendinnen. Een knappe prestatie, zou ik zo zeggen, of we het hem nadoen, dat betwijfel ik!

27 februari
Prachtige dag voor de schaatssport.
Oostenwind bedaard, heldere hemel, volop zon, temperatuur overdag oplopend tot - 1 C., 14e ijsdag. Vannacht vroor het hier - 7 C. en de laagste temperatuur in het Zuiden van ons land bedroeg  - 11 C. Talrijke wedstrijden in het gehele land; de 25-jarige G. Maarse uit Aalsmeer werd te Heerenveen Kampioen van Nederland met overwinningen op alle vier afstanden! Kampioen van de Zaanstreek werd Rinus Bakker uit Zaandam. Deze kortebaan-wedstrijden werden gehouden te Assendelft, de organi­satie was in prima handen bij het bestuur van de Zuiderijsclub. Titelhouder N. Hartman uit Westzaan kon helaas niet van de partij zijn (knie-blessure) zodat de Zaanlander-wisselbeker in andere handen overging. Dat was lang geleden!

Zelf hebben we vanochtend in het veld geschaatst en vanmiddag met de auto naar Monnickedam geweest waar we de Gouwzee in al zijn glorie - met ijsschuitjes enz. weer konden zien en dat op deze laatste februari-zondag! Maar het mooiste is zo'n Gouwzee toch altijd nog, wanneer je er zelf bij betrokken bent, met de schaatsen onder de voeten!

28 februari
Mooi winterweer, matige vorst, overdag om het vriespunt, dus geen ijsdag, vandaag! Want de temperatuur stijgt tot iets boven het vriespunt. En dat mag ook wel, op deze laatste februari-dag. Maar de winter is nog niet voorbij en het zal niet de eerste keer zijn dat de maand Maart verrassingen oplevert ....

MAART 1955

1 maart
De maand zet in met flinke vorst tot - 8 C. 's nachts. Overdag helder winterweer; na werktijd tot half zeven schaatsenrijden, want het is lang licht, buiten! Vanavond - 5 C. vorst.

2 maart
Als er ijs is, kunnen we het niet laten; vanochtend hebben mijn broer en ik het er maar eens van genomen, reden om tegen 10 uur weg uit Westzaan en waren om 11 uur al in Ilpendam. Prachtig ijs, onbegrijpelijk voor de tijd van het jaar! De ringvaart naar Monnickendam was niet best, zodat we bijtijds zijn terug­ gekeerd en waren om 3 uur weer op kantoor. Heerlijk van het ijs genoten, prachtige tocht! 's Avonds overgewerkt om de ver­loren tijd in te halen, want hebben nog een plannetje voor morgen!

3 maart
Vorst van hedennacht - 5 C., overdag dooi. Schaatstocht met zes man van de fabriek naar Monnickendam. "Anno 3 maart 1955" - ik geloof niet, dat het ooit weer zal gebeuren op deze datum - zijn we weer vanaf de fabriek "op rit" geweest, ditmaal zonder mijn broer Meiert, die op kantoor bleef.
Met G.Dil, C.M. Grootes, K.C. Krom, P.M. Klerk, A. Berends en ondergetekende, zijn we, na een schitterende tocht tot Monnickendam gekomen. Op de Gouwzee was men nog aan het ijszei­len. Terug via dezelfde route, maar nu sneed het ijs flink in door de warmte van de zon. Toch waren we om 4 uur weer terug in Westzaan en kunnen met veel genoegen op deze bijzondere dag terug zien. De pontkaartjes van de gemeente Ilpendam (overzetten bij het Noord-Hollands kanaal) bewaar ik als aandenken in mijn plakboek. Kosten van overzetten per persoon: vijf cent. "Bij controle te tonen en op verlangen te overhandigen. Tijdens de overtocht te bewaren". Aldus de gemeente Ilpendam. Terwijl ik dit schrijf, denk ik dat er onwillekeurig lezers zullen zijn, die zich zullen afvragen: kon dat nou allemaal maar, zo midden in de week? Laat ik er dit van zeggen. Misschien zijn het dezelfden, die van een korte of langere wintersport-vacantie in het buitenland genieten - het zij hen van harte gegund. Voor ons hoeft dat niet; wij hebben genoten van het Hollandse ijs en dat op een datum, die wij niet voor mogelijk hadden gehouden. (Zie 1929, toen was het een strenge winter!). En ook daarom, konden we het niet laten en werd het werk, wat we hadden laten liggen, op andere uren ingehaald.

4 maart
Dooi valt in. Een dag na onze schaatstocht, begint het nu toch echt te dooien, maar de wind zit nog steeds in het N.O.

5 maart
Doorgaande dooi; vannacht geen vorst meer. Wind Noord, guur weer met natte sneeuwbuien.

6 maart (zondag)
De winter is nog steeds niet verdwenen, vanochtend lag alles weer onder een dun laagje sneeuw. De wind steekt op uit het N.O. en De Bilt verwacht weer lichte vorst ....

7 maart
Gehele dag lichte sneeuwval. Temperatuur - 2 C., overdag om het vriespunt.

8 maart
Vorst - 3 C. en opnieuw sneeuwbuien. Er ligt nu weer sneeuw en er dooit practisch niets van weg. De Bilt noteert een ijsdag, vandaag.

9 maart

Het wordt hoe langer hoe gekker! Voor hedennacht moet op ca. - 10 C. vorst gerekend worden! Vliegveld Eelde meldde gisteren al een vorst van - 12 C.!! Bij ons vroor het vannacht - 7 C., dat is al meer dan genoeg voor de tijd van het jaar en haast wel onnodig te zeggen, dat deze felle Maartse koude zéér onge­wenst is. Van schaatsenrijden is geen sprake meer, want het ijs ligt dik onder de sneeuw en is onbetrouwbaar.

10-11 maart
In het huidige weertype komt heel weinig verandering. Overdag dooi, 's avonds en 's nachts lichte tot matige vorst, de wind waait weer behoorlijk hard uit bet Oosten.

12-13 maart
Nog steeds geen verandering. Zondag 13 maart is het iets minder koud. Met Arnold loop ik nog over het ijs van onze sloot, als­ of het de gewoonste zaak van de wereld is. En dat op 13 maart in een toch werkelijk niet strenge winter!

14 maart
Vandaag is de wind eindelijk uit de Oosthoek vandaan en hoewel het gisteravond nog vroor, is de vorst nu toch verdwenen. Maar het is nog lang geen "voorjaarsweer"!

15-16 maart
Doorgaande dooi, maar op 17 en 18 maart opnieuw sneeuwbuien.

19 maart
Zware sneeuwval. Aanhoudend koud weer. Vanochtend lag er zo'n 10 cm sneeuw en dat is toch wel even anders dan een Maarts buitje! Ook de temperatuur daalt weer en voor hedennacht wordt opnieuw lichte vorst voorspeld. Foto in de krant (Zaanlander van 19 maart 1955): "Wegenwacht A. Zoutman uit Wieringen helpt in een vliegende sneeuwstorm een gestrande automobilist".
Nogmaals, sneeuw in maart is vrij gewoon, maar zòveel sneeuw is toch beslist een bijzonderheid.

21 maart

Begin van de Lente, maar het is nog steeds Winter! Vandaag een zeer koude dag met Oostenwind, lichte vorst vannacht. De velden liggen nog steeds met sneeuw bedekt. In het binnenland heeft - 7 tot- 8 C. gevroren.

23 maart
Winter nu definitief voorbij.
Met Z.W.-winden wordt thans zachtere lucht aangevoerd. Van­avond om zes uur stormt het en ook later op de avond woedt de storm voort. IJs en sneeuw zijn derhalve nu gauw verdwenen en is er een einde aan de winter gekomen, een winter die niet streng was, maar wel wat langduriger en ons bovendien zeer veel sneeuw bracht.
Met een eerste vorstperiode van bijna drie weken, 1-21 januari en een tweede periode van bijna een maand lang, 12 februari tot 13 maart, bracht deze winter ons toch wel iets meer dan normaal en bovendien komt het weinig voor dat we hebben ge­schaatst zowel in de maanden januari en februari, maar ook nog in maart 1955! Een Elfstedentocht kon er dit seizoen echter niet van af, daarvoor is nu eenmaal strengere vorst nodig,maar voor het overige hebben de schaatsliefhebbers niets te klagen gehad. Einde winteraantekeningen 1954/55.